TUBELIGHT

De Stichting Utrechtse Beeldende Kunst (sub-k) ging afgelopen zomer internationaal. Organiserende kunstenaars Charlie Citron en Bastienne Kramer, beiden wonend en werkend in Amsterdam, nodigden een elftal kunstenaars uit om in sub-k's kunstcentrum Begane Grond een periode te komen werken. Deze artist-in-residence workshop, opgezet rond het thema Mis-Understanding, ging vergezeld van openbare kunstenaarsgesprekken waarin ingegaan werd op werk en projecten van de deelnemers. De werkperiode wordt momenteel afgesloten met een expositie.

Wie de presentatieavonden voorafgaand aan de opening gemist heeft, heeft misschien net als ik moeite met het herkennen van de relatie tussen het thema en de daaruit voortgekomen kunst-werken. Bijvoorbeeld de negen zwartoranje schilderijen van Richard Thomas, tezamen als ‘Untitled (Orange Fall)' gepresenteerd. Ook al zal niet iedereen zich erin kunnen vinden, onbegrip lijkt een wat zware duiding voor de sierlijke maar strak geordende grafische patronen die hij vanuit het middelpunt aanbracht. Ook Jozef van der Heijdens werk ‘Antwoordapparaat' is moeilijk te koppelen aan misverstand. Hij maakte een diapresentatie van huiselijke stillevens als kopjes in een afwasrek en een vaas op tafel, en vergezelde deze van het geluid van ingesproken boodschappen op een antwoordapparaat.

Dit roept wel de vraag op of de boodschappen spontaan zijn of van papier gelezen worden, maar dat is nauwelijks een misverstand te noemen. Bij andere kunstenaars valt die relatie gemakkelijker te leggen. Een bijna letterlijke verbeelding van een misverstand is Tomasz Matuszaks object getiteld ‘One Bicycle', samen-gesteld uit alle onderdelen van één fiets. Iets soortgelijks doet Dan Devine, die een fascinatie heeft voor het binnenste buiten keren en deconstrueren van voorwerpen als motorfietsen, schoenen en zelfs een auto. De uitvoerige handleiding hiervoor valt in een tentoongestelde publicatie te lezen ("Now just cut your car apart … Remember the insides of objects are smaller than the outsides."). Door de keuze van zijn (status) objecten gaat hier echter meer meespelen dan letterlijke of visuele deconstructie alleen. Een misverstand op zich is Martin Zets smakeloze videoloop van een hond die een kat neemt.

De werken in de tentoonstelling vormen geen eenheid – men pretendeert dan ook niet dat ze dat zijn -, maar een verzameling individuele werken. De vorm en inhoud van het werk en de benaderingswijze van de kunstenaars is zeer verschillend. Of dat te maken heeft met hun culturele achtergrond of juist met hun individuele zienswijze is de vraag. Evenals of de ‘‘grote verschillen in expressie tussen culturen'' – waar men in het persbericht van spreekt – voortkomen uit ‘onbegrip en misverstand' tussen culturen of uit ‘afwijkende standpunten' van individuen. Bovendien wordt (daardoor) niet duidelijk gemaakt waarom juist deze kunstenaars werden uitgenodigd op het gekozen thema in te gaan. Misschien dat voorafgaande ontmoetingen tussen de organisatoren en deelnemers hier aanleiding toe gaven. Kramer nam eerder deel aan een project georganiseerd door de Foundation for Indian Artists, waarin culturele confrontaties en overlappingen in een twee maanden durende werkperiode door Nederlandse en Indiase kunstenaars werden onderzocht. Charlie Citron ontmoette bijvoorbeeld Dan Devine en Martin Zet in Tsjechië, tijdens een werkperiode in het kader van een symposium waar de uitwisseling van ideeën over culturele en disciplinaire grenzen centraal stond. Curator ervan was Denise Carvalho, die tevens voor Mis- Understanding de openingslezing hield. Ongetwijfeld was er aanleiding om juist deze kunstenaars uit te nodigen. Het is ook zeker een interessante expositie geworden. Maar meer informatie over hoe de deelnemers met het thema zijn omgegaan, had kunnen zorgen voor een dieper inzicht in het thema Mis- Understanding en in de invloed van onbegrip en misverstand op verschuivingen in creatieve uitingen.

MIS-UNDERSTANDING, Charlie Citron, Bastienne Kramer, Dan Devine, Jozef van der Heijden, Lucia King, Erica Knerr, Paco Simon, Sheila Makhijani, Shukla Sawant, Richard Thomas, MS Umesh, Martin Zet, Tomasz Matuszak, t/m 24 sep

Begane Grond, Lange Nieuwstraat 2, Utrecht, wo t/m za 12-17, zo 13-17

‘Keep Walking'. Méér nog dan de titel van de tentoonstelling zou het een motto kunnen zijn voor de galerie. Lumen Travo begon ooit als salon in een kamer driehoog-achter boven de Amsterdamse boekhandel Athenaeum. Na drie adressen te hebben gehad en na een recessie te hebben overleefd, pronkt galeriehoudster Marianne van Tilborg, terecht met haar -fysieke en immateriële- plek in de kunstwereld. Maar liefst tien van ‘haar' kunstenaars waren vertegenwoordigd op de laatste Biënnale van Venetië. Kunstenaars als Shirin Neshat, Michel François, Jimmie Durham en Ricardo Brey werden door haar vertegenwoordigd lang voordat de huidige hype van niet-westerse kunstenaars zich aandiende.

In haar tentoonstellingsprogramma zijn opvallend weinig Nederlanders te vinden. Van Tilborg wijt dat aan haar fascinatie voor ‘het nieuwe beeld', het onbekende. Ze gaat graag het gesprek aan met en over verschillende culturen om zo te komen tot ontdekkingen van nieuwe beelden of zienswijzen. Haar voorliefde voor het poëtische en haar zwak voor het surrealistische leverde daarnaast een fascinatie op voor de Belgische kunst en cultuur. Eén van de Belgen die bij Lumen Travo regelmatig exposeert is Thierry Renard. Deze kunstenaar, ooit verzamelaar en advocaat, vloog in zijn hoogtijdagen als jurist in Concordes de wereld rond. Onderweg en in de hotels waar hij verbleef was hij altijd bezig met knippen; overal ging de schaar in. Van zijn twee voornaamste niet-professionele bezigheden: het knippen en het verzamelen, heeft hij uiteindelijk zijn professie gemaakt. Hij begon met het maken van collages; samenvoegsels van reproducties van oude meesterwerken waaraan steeds een nieuw element was toegevoegd. Daarbij nam hij niet zelden de kunsthistorie op de hak.

Voor de tentoonstelling die nu te zien is, maakte Renard voor het eerste geen collages maar découpages. Hij voegde niets samen maar liet juist iets weg. In de ruimte hangt een serie werken waarop steeds één zeer klassiek thema is afgebeeld: een urn, een amfora, een zuil, een kapiteel. De voorstelling is spaarzaam opgebouwd uit zorgvuldig uitgeknipte fragmenten papier. Renard gebruikte hiervoor pakpapier met rozen en cadeaupapier met barokke bloemen of met Delfts blauwe tegeltjes. Het klassieke ontmoet hier het moderne op een speelse wijze die absurdistisch, misschien zelfs kitsch te noemen is. Eén van de vazen is zelfs opgebouwd uit een sierlijk spel van fragmenten van een reproductie van een werk van Theo van Doesburg.

Waar Renard vooral zijn hoofd en de ratio lijkt te gebruiken, volgt Remy Jungerman vooral zijn hart en intuïtie. In de kleinere voorruimte van de galerie hangt een installatie van Jungerman die een prachtig contrast vormt met het werk van Renard. Deze Flattened Toad Force borduurt voort op de thematiek van Jungerman waarin elementen uit de winticultuur figureren. Het draait in zijn werk vaak om de kwetsbaarheid van de mens. Of hij nou reist, verblijft, communiceert of juist niet; net als de kikker die probeert over te steken dreigt er altijd het gevaar dat je platgewalst wordt…

THIERRY RENARD, KEEP WALKING / REMY JUNGERMAN, t/m 11 okt

Galerie Lumen Travo, Lijnbaansgracht 314, Amsterdam, wo t/m za 13-18, 1e zo v/d mnd 14-17

Het gebeurt een paar keer per jaar: je stapt een tentoonstellingsruimte binnen en de wereld verdwijnt als drijfzand onder je voeten. Het duurt een fractie van een seconde, maar al je verwachtingen, clichés en vooroordelen zijn verdwenen. Wat overblijft is een vreemde stilte in je hoofd, maar boordevol energie en beweging. ‘Lost & Found Notes' van Rita Ackermann behoort tot deze categorie tentoonstellingen. Bij Annet Gelink Gallery te Amsterdam presenteert ze negentien kleine tekeningen uit een schetsboek, en een fries met potloodtekeningen langs drie wanden in de achterruimte

Eerst de clichés en de vooroordelen: de tekeningen en schilderijen van Rita Ackermann verschijnen al jaren in als trendy bestempelde (mode-)tijdschriften als Purple, Self Service en het nieuwe Made in the USA. Haar New Yorkse vriendenkring bestaat uit Susan Cianciolo, Kim Gordon, Sofia Coppola, etc., met andere woorden genoeg kenmerken om haar werk als een modeverschijnsel te zien, te omarmen en vervolgens met de volgende trend te vergeten. Ondertussen werkt ze reeds een aantal jaren aan een traag groeiend oeuvre – net als Sonic Youth en Purple trouwens -, woont ze niet meer in New York maar in Texas, en de laatste vier maanden in Hongarije, haar moederland.

De nieuwe tekeningen bij Annet Gelink zijn in Europa ontstaan, na een bezoek aan de Beethovenfries van Gustav Klimt te Wenen. Het is een eerste opmerkelijke dissonant. In een kort gesprek relativeert ze het belang van Klimt en zijn Jugendstil-fries in de Wiener Secession, "maar het heeft wel een grote indruk op me gemaakt". Ze leest Jung en is geïnteresseerd in religies, sekten en symbolen. "Mijn werk is narratief", vertelt ze verder, "daar krijg ik vaak kritiek op, maar mijn tekeningen zijn narratief en ik kan er ook weinig over vertellen". Er volgen nog meer onzekere tegenstrijdigheden. We kijken naar de tekeningen, de stilte in mijn hoofd blijft kortsluitingen veroorzaken.

De nieuwe werken zijn minutieus en virtuoos getekend. Thematisch vormen ze een geheel, maar het zijn tegelijkertijd negentien individuele werelden: feeëriek en obscuur, mythologisch en heidens, niet van deze tijd en toch ook weer wel. Denk aan een koppel skaters met wijde broek, gympen en een death metal T-shirt aan.

Ze musiceert en luistert veel naar muziek tijdens het tekenen. "Rita Ackermann is a recording artist with changing permanent homes", schrijft Made in the USA bij haar gepubliceerde foto's. Het zijn voodooachtige poppetjes, een kledingreportage en bedoelt als correspondentie met haar New Yorkse vrienden. "Borderline syndrome – energies of defence" denk ik, maar het valt nog af te wachten of Rita Ackermann uitgenodigd wordt voor de volgende biënnales, Manifesta's en Documenta's. Het is te hopen. ‘Lost & Found Notes' is tot en met 15 oktober een niet te missen tentoonstelling in Amsterdam.

LOST & FOUND NOTES, Rita Ackermann t/m 15 okt

Annet Gelink Gallery, Laurierstraat 187-189, Amsterdam, t 020 3302066

Druk is het doorgaans toch wel in De Oude Warande, het statige park achter de Katholieke Universiteit Brabant in Tilburg, waar het goed joggen en fietsen, kuieren en picknicken is. Deze maanden is het echter extra druk. Naast flierefluiters en hondenuitlaters hebben namelijk ook kunstminnaars de charme van het oude plezierbos ontdekt. Dit alles dankzij de Bredase Stichting Fundament.

Dat ze bij Fundament een scherpe neus hebben voor interessante locaties bewezen ze al eerder. Vorig jaar was het de vuilstort bij Bavel waar onder anderen Job Koelewijn en de Zwitsers Biefer & Zgraggen eenvoudig maar doeltreffend op ingrepen. En in 1997 waren het de oude verlaten gebouwen van de voormalige Bredase Chassé Kazerne waarin jonge Chinese concept- en installatiekunstenaars hun gang konden gaan. Dit jaar echter zijn de Fundament activiteiten uitgeweken naar Tilburg. Dat heeft aan de ene kant natuurlijk alles te maken met politiek en geld.

Breda bood initiatiefnemers Chris Driessen en Marianne Brouwer niet langer genoeg steun om kwalitatief op dezelfde of zelfs betere voet door te kunnen gaan. Tilburg bleek dat perspectief wel te bieden, of daar tenminste over te willen praten. Bovendien had het een bijzondere locatie binnen haar grenzen: een van de gaafst bewaarde barokke sterrenbossen van Nederland, De Oude Warande.

Kijkend naar de plattegrond van dat als park aangelegde bos is meteen duidelijk waar de benaming sterrenbos op slaat. Zorgvuldig opgebouwd uit vier kwadranten met daarin een cirkel, vierkant, ruit en achthoek en doorsneden door enkele lange diagonale paden openbaart zich een soort stervorm. Een zeker eind zeventiende en begin achttiende eeuw zeer geliefd model in de landschapsarchitectuur. Als groot voorbeeld geldt Versailles, maar zoals blijkt had ook de Duitse prins Wilhelm Von Hessen-Kassel (Wilhelm VIII), destijds heer van de Heerlijkheid Tilburg en Goirle en militair gouverneur van Breda er wel kijk op. In zijn opdracht werd het voor de konijnenjacht en de lust bestemde bos tussen 1712 en 1715 aangelegd, geheel volgens de strenge, geometrische regels die toen golden.

Helemaal af is het echter nooit gekomen – follies als fonteinen en sculpturen, grotten en vijvers waaraan de wandelaar zich kon verlustigen hebben er waarschijnlijk nooit gestaan. In een poging op eigentijdse wijze alsnog iets van die levendige aankleding te verwezenlijken nodigde Fundament negentien internationale kunstenaars uit op een bepaalde plek in het sterrenbos een werk te installeren. Onder hen klinkende namen als Louise Bourgeois (VS), Jan Fabre (B), Franz West (Oostenrijk) en Michelangelo Pistoletto (Italië) maar ook wat minder bekende als Maria Theresa Alves (Brazilië, maar tegenwoordig wonend en werkend in Berlijn), Ben Cain (Engeland), Luan Nel (Zuid- Afrika), Lee Bul (Korea) en Ojars Petersons (Letland). Daarnaast zijn er enige Nederlandse bijdragen van Tom Claassen en Fortuyn/O'Brien, Guido Geelen en West 8.

Helaas heeft niet iedereen raad geweten met het imponerende en ordentelijke groen. Zo slaat de blauwe metalen doos van West 8 volkomen dood, en is ook Alves' roze dooraderde marmeren tafeltje met waterbassin voor vermoeide voeten eronder geen beeld wat je langer dan een paar tellen bijblijft. Andere werken zoals de alvast op de reconstructie van het park vooruitlopende ingrepen van West 8 of de in twee grote cirkels geplaatste houten bankjes van Cain zijn in één blik niet te overzien waardoor ze zelfs aan de aandacht van de meest toegewijde kijker ontglippen. Het merendeel van de werken is echter imponerend dan wel subtiel, loodzwaar dan wel vederlicht, maar bovenal een lust voor oog en oor. Neem bijvoorbeeld de door Winter en Hörbelt geïnstalleerde lampion van rood opgloeiende achterlichten in een pikdonker dennenbosje. Of neem het door Bertrand Lavier (Fr) langs enkele paden geïnstalleerde koor van krekels. Betoverend is hun getsjirp, maar hoe natuurlijk het ook lijkt, krekels horen niet in een Nederlands bos. Mensen trekken zich daar weinig van aan, zij horen alleen de esthetische kant van het gezang. Maar het zou mij niets verbazen wanneer trekvogels op weg naar het warme zuiden door dit kunstwerk volkomen in de war raken. Ook de door Fortuyn/O'Brien in het hoge gras gevleide grote boudoirkussens met barokke motieven in de vorm van jonge plantjes spreken tot de verbeelding. Ze hebben iets zachts en natuurlijks, maar zijn tegelijk ook zuiver kunstmatig en uiterst gevoelig voor grijpgrage handen- een contrast dat helemaal bij het evenzo artificieel natuurlijke park past. Hetzelfde geldt voor de bijdrage van Honoré d'0. ‘Omgeving' heet het frisse jonge boompje dat hij plantte. Het lijkt dan ook bijna volkomen in het omringende groen op te gaan. Alleen voor wie goed kijkt heeft de kunstenaar nog een kleine surprise in petto.

Het boompje is namelijk niet zomaar een boompje, maar een draaiboompje. Letterlijk, en daarmee zet het zijn hele stilstaande omgeving te kijk. Het meest spraakmakende onderdeel van Lustwarande is echter het door Berlinde de Bruyckere hoog in een boom getakelde paard. De kunstenares goot het beest uit polyester, met een echt dood paard als mal. Eerst stroopte ze de vacht van het beest om die later aaneengenaaid weer over de mal te trekken waardoor de vorm als het ware weer tot leven lijkt te komen, niet als dier maar als symbool van ontzielde kracht en onmacht. Niets doder dan een dood paard, heeft Doeschka Meysing ooit eens geschreven. De Bruyckere's beeld is er de onontkoombare visuele vertaling van.

LUSTWARANDE/PLEASURE GARDEN, een project van de Stichting Fundament, t/m 15 okt

De Oude Warande aan de Warandelaan achter de KUB in Tilburg, open dagelijks 11.00-17.30

www.fundamentfoundation

Schilderkunst en videokunst hebben weinig met elkaar gemeen. Het eerste medium kent een eeuwenlange traditie, terwijl het tweede met zijn veertigjarige geschiedenis nog relatief jong is. In een schilderij worden bewegingen bevroren, maar voor een video is beweging juist het voornaamste kenmerk. Waar een schilder zich bezighoudt met compositie, zal een videomaker zich richten op een verhaallijn. Een schilder maakt gebruik van pigment, een videokunstenaar van pixels. En zo kunnen we het lijstje met verschillen nog eindeloos uitbreiden.

Toch zijn er ook momenten dat beide disciplines elkaar raken. Het bekendste voorbeeld is misschien wel het videowerk ‘The Greeting' (1995) van Bill Viola, dat oogt als een renaissancistisch schilderij. De beelden van drie vrouwen die elkaar op straat ontmoeten, zijn zo vertraagd dat de bewegingen nauwelijks waarneembaar zijn. Viola liet zich voor dit werk inspireren door het schilderij ‘La visitazione' (1528-‘29) van de Italiaanse schilder Pontormo. Alle details – de kleurrijke gewaden, de sandalen, de architectuur en het feit dat een van de drie vrouwen zwanger is – wijzen erop dat Viola met ‘The Greeting' een eigentijdse versie van het aloude thema van de visitatie heeft willen maken.

De Nederlandse kunstenaar Jeroen Offerman, een van de deelnemers aan het achttiende World Wide Video Festival in Amsterdam, verwijst met zijn video ‘The Great Escape' (2000) naar de romantische schilderijen van Caspar David Friedrich. Een grote videoprojectie toont ons niets anders dan een verlaten strand en een rustig kabbelende zee. Maar net op het moment dat je weg wilt lopen, ontwaar je aan de horizon een klein puntje dat snel dichterbij komt. De stip blijkt een hovercraft te zijn, die dreigend op ons afkomt en de rust aan de kust verstoort. Als een UFO landt het vliegend schip op het strand, om daar welgeteld één passagier op te pikken en zich vervolgens weer snel uit de voeten te maken. Omdat we het tafereel over de schouder van de man heen bekijken, wordt de romantische thematiek (van de eenzame mens ten opzichte van de overweldigende natuur) benadrukt. De hovercraft voorziet de romantische voorstelling van een futuristisch tintje.

Offermans video is eigenlijk een bewegend schilderij. Datzelfde geldt voor de werken van zijn twee mede-exposanten bij Montevideo/TBA, de Belgische kunstenaars Sophie Whettnall en David Claerbout. Whettnall won vorig jaar met haar videowerken zelfs de Prijs van de Belgische Schilderkunst. Een prachtig voorbeeld van haar schilderkunstige manier van werken is de video ‘Road Stretch' (2000), een tweeluik dat in een hoek van de tentoonstellingsruimte geprojecteerd is. De ene helft van het diptiek toont een voorbijschietende vangrail. Door de snelheid waarmee de camera langs het landschap beweegt, verandert de vangrail in een wazige streep, als een uitgesmeerde verfstreek in een schilderij van Gerhard Richter. De andere beeldhelft, ook gefilmd vanuit een rijdende auto, toont een adembenemend ravijn. Het landschap wordt hier aan het zicht onttrokken door de spijlen van het hekwerk op de brug: een ritme dat doet denken aan een stroboscopische lichtshow.

De video ‘Carl et Julie' (2000) van David Claerbout doet met zijn harde schaduwen nog het meest denken aan een schilderij van Edward Hopper. Het is een statisch beeld van een meisje en een man die op het terras voor een huis zitten. Hij kijkt strak voor zich uit, terwijl zij aan het tekenen is. Maar alsof ze zich plotseling bewust is van het feit dat ze bekeken wordt, draait het meisje bruusk haar hoofd om zodra een bezoeker de tentoonstellingszaal betreedt. Even kijkt ze je strak in de ogen, om daarna weer snel verder te gaan in haar kleurboek. Als toeschouwer blijf je achter met een gevoel betrapt te zijn in je voyeurisme.

De video's die in Montevideo bijeen zijn gebracht, zijn geen van allen spectaculair. Ze schreeuwen niet om aandacht en proberen evenmin door een bombardement van beelden de toeschouwer te overrompelen. Deze video's vormen juist een rustpunt binnen het drukke programma van het festival. Zoals een goed schilderij aanzet tot mijmeren, zo bieden ook deze contemplatieve video's gelegenheid om even weg te dromen.

WORLD WIDE VIDEO FESTIVAL, t/m 14 okt

Nederlands Instituut voor Mediakunst Montevideo/TBA, Keizersgracht 264, Amsterdam, di t/m zo 13-18

Verder in Arti et Amicitiae, De Veemvloer, W 139, de Melkweg en Gate Foundation. Info: www.wwvf.nl

Lara Schnitger (1969, Haarlem) en Matthew Monahan (1972, Eureka (Cal), USA) zijn beiden oud-studenten van De Ateliers in Amsterdam. Ze leven sinds 1996 samen. Het afgelopen jaar verbleven ze in het gastatelier van het Center for Contemporary Art in Kitakyushu in Japan. In dat jaar maakten ze samen een ‘Love Scene' op uitnodiging voor de Biënnale van Liverpool. Deze gaf, onder het motto ‘Art Lovers', kunstenaars die ook in de liefde met elkaar verbonden zijn, opdracht een speciaal gecombineerd werk te maken. Zowel Schnitger als Monahan hebben de afgelopen tijd veel aandacht gekregen in de Nederlandse galerie- en museumwereld. Ze zijn hier echter tot nu toe alleen gepresenteerd als individuele kunstenaars. Nu kunnen we (hier ook) zien wat er gebeurt met hun zeer verschillende maar ook zeer evocatieve beeldtalen als deze met elkaar een verbintenis aangaan.

Schnitger is bekend van haar webachtige sculpturen. In Nederland was haar werk ondermeer te zien in de Vleeshal in Middelburg en in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Met onder andere plakband en schuimrubber, textiel en vuilniszakken bouwde zij daar vormen die als een tentakelend netwerk de expositieruimtes in beslag namen. Deze hingen daar doods (of misschien wel loerend), als opgezette reuzendieren in een natuurhistorisch museum. Als toeschouwer ben je je er van bewust dat je in de ruimte concurreert met zo'n ‘wezen'. Het lijkt alsof je zelf geminiaturiseerd wordt en in een petrischaaltje met woekerende cellen bent beland. Of anders en wat milder, lijkt het alsof je rondloopt op een tentoonstelling van gigantische over-wonnen, onbekende buitenaardse levensvormen.

Monahan maakte furore met afdrukken op papieren banieren van geharnaste krijgers die streng en ongenaakbaar als poortwachters de ruimte met hun verzengende blik vullen. De bedoeling is om de tekeningen een zo groot mogelijke aanwezigheid te geven. Op dit moment zijn ze ook te zien in Boijmans Van Beuningen Museum in Rotterdam (op de expositie ‘Exorcisme/Aesthetic Terrorism') en eerder in het Stedelijk Museum en bij Galerie Fons Welters. De beelden lijken ontstaan tijdens seances, alsof op magische wijze (misschien wel zoals bij de lijkwade van Turijn) een schim van een kracht die aanwezig was op het papier achterbleef.

In Bureau Amsterdam is de hele ruimte door de twee kunstenaars gevuld met één installatie. Het is een spetterende vereniging van de toeschouwerverzengende krachten van hun werk. Tot in alle hoeken spant zich het web van Schnitger en overal, door gaten en rasters, voel je de blik van Monahan's warriors op je gericht. Er zijn ook nieuwe beelden gebruikt die vreemd zijn voor hun werk tot nu toe. Zoals grote reproducties van beeldcollages die halfslachtig expliciete mangaporno vermengen met foto's van in traditionele kostuums geklede Japanners.

Of foto's van de kunstenaars zelf die in de mazen hangen van een vangnet gemaakt uit Schots geruite stof. En er zijn minutieuze potloodteke-ningen op klein formaat van menselijke figuren die zo verfrommelt zijn dat ze op voodoopopjes lijken.

De kracht van het werk van beide kunstenaars is gelegen in een confrontatie met de kijker die tot het deemoedig neerluiken van de ogen wordt gedwongen. Bij Schnitger is het web voldoende om je vast te strikken en kun je alleen verlamd met je ogen het netwerk penetreren. Bij Monahan zijn de tweedimensionale levensgrote krijgers weliswaar fragiel als papier, maar toch schrikwekkend als residuen van de aanwezigheid van een bovenmenselijke macht. Het is de afdruk van het masker dat die macht droeg toen deze zich vertoonde en die, ook al kijk je niet langer, toch voelbaar aanwezig blijft. Allebei creëren ze dus omstandigheden die een lichamelijke, subjectieve ervaring van iets dat alleen gesuggereerd wordt onontkoombaar maken.

Voor de ‘Love Scene' in Liverpool maakten ze temidden van dit geweld een kristallen grot als de vluchtplaats voor geliefden. Zoals ze kennelijk hun atelier in Japan als hun thuis voelden. Ook in Bureau Amsterdam is het thema de ondoordringbaarheid van een exotische cultuur. Uit een begeleidende tekst van Monahan blijkt dat ze zich in Japan verbijsterd hebben gevoeld dat werkelijk alles wat je ziet en meemaakt anders gecodeerd is. Het is een associatief verslag van dergelijke ervaringen tijdens de eerste dagen. "In fact there wasn't anything to remind them of anything and they were gently slipping into amnesia". Het gevoel dat hiermee gepaard gaat, het kwetsbare en het machteloze, is heel goed vergelijkbaar met de ervaring die de toeschouwers van hun werk altijd al hadden.

GOIZAMAS, Lara Schnitger en Matthew Monahan, tot 22 okt

Stedelijk Bureau Amsterdam, Rozenstraat 59, Amsterdam

Galerie Andriesse opent het nieuwe tentoonstellingsseizoen met ‘Lift', recent werk van Fiona Tan. Van buitenaf is door de geblindeerde ramen niet te zien dat de galerie open is. Maar de deur blijkt zowaar toch open te gaan. Binnengekomen is te zien hoe de donkere afscheiding van het buitenlicht de videowerken van Fiona Tan ten goede komt.

De eerste video dreigt aanvankelijk vooral conceptueel en onbegrijpelijk te zijn, maar dat valt mee. Het toont een scène in een park met één centrale hoofdpersoon. Deze lijkt ergens aan te hangen en zweeft daaraan door de lucht, iets boven de grond. Het is iemand met stevige schoenen aan, een werkbroek, werkhandschoenen met daarin een stuk touw, maar die verder gelaten en stilletjes in de lucht hangt. Eromheen lopen anderen wel druk te doen en te gebaren. Er is duidelijk iets spannends aan de hand, getuige ook de omstanders die zich in het park verzameld hebben. Maar de toeschouwer van de video komt er niet achter. De camera verklapt de clou ook niet. Hij registreert namelijk wel de bewegingen van het zwevende lichaam, maar het hoofd en waar de persoon aan hangt komen net niet in beeld.

Pas na te zijn doorgelopen naar de volgende film, wordt duidelijk wat er aan de hand is. De tweede film is in zwart-wit en wordt groot geprojecteerd op een filmscherm. Hierop is de hoofdpersoon te zien uit de vorige video. Het blijkt de kunstenaar zelf te zijn, Fiona Tan, en ze bungelt onderaan een gigantische bos ballonnen die haar meevoert over het Vondelpark. Het was de verwezenlijking van haar jeugddroom, meldt het persbericht dat op de balie van de galerie ligt. Het wegzweven is een indrukwekkend beeld. De herinnering aan de hulpeloosheid van de eerste video verdwijnt pas als de camera inzoomt op de gelukzalige uitdrukking op het gezicht van Fiona Tan.

Twee camera's die hetzelfde proces registreren maar met een heel ander resultaat. Terwijl op de eerste video de voorbereidingen werden gevolgd door een horizontale camerabeweging wordt op de tweede film de triomf van het opstijgen met een verticale camerabeweging geregistreerd. Het gevoel van overwinning, het eindelijk kunnen vliegen, wordt versterkt door het grote filmische formaat en het zwart-wit van het beeld. Het ziet eruit als een archiefbeeld: de eerste luchtballon over het Kanaal, de eerste zeppelin over de oceaan, de eerste kunstenaar aan een bos ballonnen over het Vondelpark.

Het gevoel opgenomen te worden in het Guinness Book of Records blijkt ook uit een uitnodigingskaart die op de balie ligt. Een portretfoto van Fiona Tan staat onder die van een parachutiste uit de eerste helft vorige eeuw, wiens gezicht wordt omlijst door de parachute boven haar. De foto van Fiona Tan heeft dezelfde compositie. Vanuit eenzelfde kikvorsperspectief is te zien hoe haar gezicht wordt omlijst door de rode ballonnen. Behalve iets heroïsch heeft een ballon die je meevoert voor haar ook iets sprookjesachtigs, zoals Winnie de Pooh ("How sweet to be a Cloud, Floating in the Blue!"). Het fantastische gevoel van onoverwinnelijkheid is echter totaal niet af te zien aan deze beelden. Ze tonen een klein figuurtje dat overgeleverd aan de elementen wordt meegevoerd, zonder enige inspraak.

Het monumentale beeld van een vrouw met een enorme bos ballonnen boven een park is ook gebruikt voor een zeefdrukserie. Het is een esthetische, symmetrische compositie, met een zeer lage horizon en bijna alleen maar lucht. In de benedenruimte van de galerie hangen twee videomonitoren die stills laten zien van scènes met ballonnen in het park. Fiona Tan heeft gekozen voor een monitor in plaats van gewone foto's omdat het meer de suggestie van een verhaal oproept. Je verwacht dat het beeld gaat bewegen en onbewust zoek je al naar het verhaal dat zich afspeelt. De stills tonen elk een eenzame ballon die is overgebleven van de ballonvlucht, en waarmee een meisje gedachteloos door het park wandelt. Het heroïsche uit de zwartwitfilm heeft plaats gemaakt voor de hulpeloosheid en treurigheid uit de eerste video. Enorme grote feestelijke rode ballonnen maar niemand die er vrolijk van lijkt te worden. Het regent nog net niet maar het park is verlaten en wordt alleen nog doorkruist door een enkele fietser die op weg is naar huis.

LIFT, nieuw werk van Fiona Tan, t/m 14 okt

Galerie Paul Andriesse, Prinsengracht 116, Amsterdam

"Met de keuze voor portret en landschap haakt het Fries Museum in op de discussie die gevoerd wordt in de museumwereld over de verspreiding van kunstenaars en stromingen in de diverse Nederlandse musea. Niet allemaal een Ger van Elk, een René Daniels of een Jan Dibbets, maar musea met eigen smoelwerken is de gedachte. Niemand heeft er wat aan dat in de musea in Maastricht, Enschede en Leeuwarden dezelfde kunst te zien is. Het Fries Museum gaat voor een eigen smoel".

Duidelijker dan in de Zomereditie van de ‘Fries Museum Krant' kan niet verwoord worden welk beleid Wim van Krimpen de afgelopen twee jaren in het Fries Museum gevoerd heeft. Bij zijn plotselinge komst naar Leeuwarden werd hij door sommige lokalo's uitgemaakt voor het Paard van Troje. En nu twee jaar later zijn vertrek vaststaat, heeft hij van die scheldnaam een geuzennaam gemaakt. De tentoonstelling van zijn aankopen, die gefinancierd konden worden met behulp van de Mondriaan Stichting, heet fier ‘Het Paard van Troje'. Voor de fooi van zegge en schrijve 50.000 guldens per jaar heeft Wim van Krimpen geopereerd als een particuliere verzamelaar: snel, goed, gepassioneerd en goed op de centen passend. Je zou bijna willen dat alle conservatoren en museumdirecteuren een workshop bij die man gingen volgen: wacht niet op het beleidsplan, wacht niet op het goedkeurende knikje van je collega, koop niet met je oren, maar koop met je hart en met je hersens. Natuurlijk is er kritiek mogelijk. Zo is het zelfs de vraag of ieder museum in Nederland hedendaagse kunst van het kaliber jong, fris en veelbelovend moet kopen. Iedere keuze is per definitie in hoge mate speculatief. Iedere aankoop van jong talent is een sprong in het duister. En de opslag van al dat nieuwe grut vreet zoveel ruimte en geld, dat gewoon beleid crisisbeleid dreigt te worden: want wat moeten we met al die werken als ze uit de gratie raken, het verval toeslaat en de onverschilligheid de overhand krijgt?

Wim van Krimpen heeft – in mijn ogen – zeer goed ingekocht van jonge Nederlandse kunstenaars. Hij heeft werken gekocht, die volgens het persbericht "een goed beeld geven van de ontwikkelingen in de hedendaagse kunst". Deze uitspraak moet ook voorzien worden van een kanttekening. Want wat moet je bijvoorbeeld met foto's van Céline van Balen en Hellen van Meene als er geen geld is (?) voor een werk van Rineke Dijkstra? Ontwikkelingen in de hedendaagse kunst kun je alleen tonen als je verbanden of dwarsverbindingen kunt laten zien.

Zo heb ik ook mijn twijfels het nut van het landschap als selectiecriterium. Het lijkt me eerder een non-criterium, maar dit terzijde: kom en geniet van twee jaar avontuur. Te zien zijn werken van Céline van Balen, Rob Birza, Sara Blokland, Arjen Boerstra, Koos Breukel, Otto Egberts, Risk Hazekamp, Paul Klemann, Jeroen Kooijmans, Paul Kooiker, Jan Koster, Juul Kraijer, Inez van Lamsweerde, Erik van Lieshout, Hellen van Meene, Arno Nollen, Ronald Ophuis, Wouter van Riesen, Frank van der Salm, Charlotte Schleiffert, Gé-Karel van der Sterren, Berend Strik, Michael Tedja, Robert Zandvliet en anderen. Leeuwarden is deze zomer een glorieus brandpunt van hedendaagse kunst. Naast ‘Het Paard van Troje' is er in de Grote Kerk van diezelfde plaats de tentoonstelling ‘Verlicht mijn ogen' en in andere afdelingen van het Fries Museum is er de grote fototentoonstelling ‘Friesland is…'. En aanpalend in Buro Leeuwarden is de solo van Charlotte Schleiffert: ‘Breathe with me'. Over ‘Verlicht mijn ogen' met Machteld van Buren, Marlene Dumas, Gijs Frieling, het duo Groenewoud/Buij, Zoltin Peeter, Jan Roos, Manfred Stumpf, Freark van der Wal en Ramon van de Werken kan ik weinig zeggen, want deze tentoonstelling over het beeld van Jezus tweeduizend na Christus heb ik zelf georganiseerd.

Charlotte Schleiffert heeft in Buro Leeuwarden uiterste pogingen ondernomen de toeschouwer op te sluiten in een environment van schilderijen en tekeningen, die het mythische woord ‘Venusgrot' van een nieuwe betekenis voorziet. Ze is brutaal, een beetje vulgair, wild en recht voor haar raap. Maar na een poosje ga je toch verlangen na de echte jaren 80, toen wild schilderen een nieuwer geluid was. ‘Breathe with me' is een tentoonstelling die niet echt tot leven wil komen. Ze heeft mij althans niet echt geraakt.

Het Fries Museum onder Wim van Krimpen richt / richtte zich – zoals gezegd – op de genres van het landschap en het portret. Dit gevoegd bij de ‘Simmer 2000 Manifestatie', die de thuiskomst van alle Friezen in diaspora gedurende de maand juli 2000 behelst, en het feit dat de foto als medium tegenwoordig nergens meer mag ontbreken, leverde de context op van de fototentoonstelling ‘Friesland is…'.

Tien fotografen kregen de opdracht – alweer mede mogelijk gemaakt door de Mondriaan Stichting – "hun visie op het Friesland van nu vast te leggen". En ook deze tentoonstelling is – het spijt me dat ik het moet zeggen – niet echt sprankelend of levendig te noemen. Natuurlijk weten de uitverkorenen dat het clichébeeld van Friesland uit ‘oneindige meren, wapperende zeilen, onstuimige luchten, uitgestrekte landerijen en stoere mannen' bestaat. Maar wat zij daar tegenover stellen, graaft over het algemeen niet veel dieper. Portretten van skûtsjeschippers, markante boeren, gezichten op het Wad, vakantiehuisjes, kerktorens, bergen autobanden op een industrieterrein, etc. etc. Het zijn nieuwe algemeenheden, die je in principe overal kunt tegenkomen. Iedereen blijft braaf achter de camera staan als buitenstaander en zelfs als toerist.

De enige die echt tot denken – over Friesland – aanzet, is de Chinees Zhuang Hui. Op basis van een ‘weekje' Leeuwarden bouwde hij in Peking een virtueel panorama dat vervolgens gefotografeerd werd en digitaal naar Leeuwarden werd gestuurd. Het uiteindelijke resultaat is een kolossale foto (225 x 400 cm.) met de titel ‘Year 2000. The street of Leeuwarden'. Voor een toneeldecor van Leeuwarder monumenten waar een verkeersongelukje is nagespeeld met miniatuurautootjes, verschijnt een tiental identieke reuzen en een soort oermoeder. Dit alles onder de subtitel – zoals Wim van Sinderen memoreert – "Friesland, it is a really beautiful natural place".

Alle tentoonstellingen zijn tm 3 september te zien 

Of aardappelgooien naar Lenin als een politieke daad opgevat moet worden, is nog de vraag. Maar het beeld is wel een van de weinige kunstwerken tijdens de expositie in het Groningse Noorderplantsoen dat niet braafheid als enige troef heeft.

Zou hij wel of niet komen? Het plan om een origineel Leninbeeld naar het Noorderplantsoen te halen, zorgde de afgelopen weken voor veel commotie: goede promotie voor de tentoon-stelling ‘10 in het groen', die het Centrum Beeldende Kunst Groningen deze zomer organiseert. Lenin kwam, werd besmeurd met de aardappels die om de voet van het negen meter hoge beeld heen liggen en in de nacht van Denemarken-Nederland (0-3) van een oranje jasje voorzien. Kunstenaar Hans van Houwelingen had dit lot over het beeld dat hij naar Groningen liet komen, zelf afgeroepen door in de pers uitspraken te doen die dergelijk gedrag voorspelden.

Ook het nijlpaard dat kunstenaar John Körmeling in de centrale vijver wilde loslaten, maakte de Groningse tongen los. Het beest kwam niet. In plaats daarvan laat Körmeling tijdens de tentoonstellingsperiode een aan het park grenzende woonhuisgevel verbouwen tot een achtergevel. Het huis moet de indruk wekken het plantsoen als achtertuin te hebben. Dergelijke interactie met buurtbewoners en parkgebruikers is een doel van de tentoonstelling.

De uit het hele land afkomstige kunstenaars kregen als opdracht het functioneren van kunst in de openbare ruimte van het park te onderzoeken. Parallel met de openluchtexpositie is in het CBK aan de Trompsingel ‘20 onder dak' te zien, waarin het proces dat leidt tot kunst in de openbare ruimte, aan bod komt.

De ‘spanningsvelden' van het park zijn door de kunstenaars netjes opgespoord en tot kunst verwerkt. Vaak komt dit neer op een tegenstelling tussen cultuur en natuur. Voor ‘Het Observatorium' betekent dit werk versus ontspanning, uitgevoerd als werkplekken in de speelweide. Voor Luc Souren is het industrie (een schoorsteen) versus flora (een boom), die tot één object samengevoegd het werk ‘Stoppen met roken' vormen. Sjaak Langenberg gebruikt het park als decor voor figuranten en stelt daarmee kunstmatigheid versus natuurlijkheid centraal. Gillion Grantsaan probeert plantsoenjunks in de muziekkoepel met de door hen veroorzaakte problemen te confronteren door middel van weinig choquerende teksten. Geëngageerde, politiek correcte kunst.

Het ‘Zuidzee-eiland' van Nico Parlevliet is binnen deze braafheid bijzonder. Het beeld in de vorm van een eilandje, dat net genoeg plaats biedt aan vier mensfiguren en een palmboom, is van leem, zand, stro en paardenvijgen gemaakt.

Een zonnepaneel drijft de ventilator aan die door de monden van de figuren de bezoeker aan de aard van het materiaal herinnert. Parlevliet confronteert de illusie van het arcadische park met een werkelijkheid van stinkende tweedehands materialen. Het werk zet natuur niet louter tegenover cultuur, maar combineert in zichzelf het aantrekkelijke en het afstotelijke van natuur, maar ook van kunst. Het kunstenaarsmodel dat strontlucht ademt is bepaald het tegenbeeld van het klassieke ideaal, hoewel deze omdraaiing in de postmoderne tijd ook niet bijster veel opzien meer baart.

10 IN HET GROEN, in het Groningse Noorderplantsoen en 20 ONDER DAK in het CBK Groningen zijn nog te zien tm 30 juli 

Wat een wonderlijk, zachtroze pathos komt je tegemoet als je de galerie binnen stapt. Vanaf een veertigtal foto's kijken meisjes in ouderwets-aandoende jurkjes en bloesjes je betekenisvol net niet aan. Mollige meisjes in de satijnen bustiers van hun overgrootmoeders, een pijnlijk mager meisje in een chique jurk die aan geen kant past, witte kniekousjes in zwarte lakschoenen. Het zijn de meisjes van Hellen van Meene, de jonge fotografe die sinds haar afstuderen in 1996 een opmerkelijke, stormachtig te noemen carrière meemaakt. Nadat zij als enige ‘afstudeerder' in aanmerking kwam voor ‘Scanning', de selectie voor gemeentelijke kunstaankopen in het Stedelijk Museum in Amsterdam, heeft zij al tentoonstellingen in Londen, Brussel,Milaan en Los Angeles gerealiseerd. Japan staat voor de herfst in de planning. Blijkbaar raken haar beelden van jonge vrouwen een snaar die zelfs niet aan de westerse cultuur gebonden is.

Lopend langs de foto's zoals die bij Galerie Paul Andriesse hangen is het makkelijk te begrijpen waarom men zich tot Van Meene's werk aangetrokken voelt. Haar beeldtaal is erop gericht een specifieke en vooral zeer herkenbare periode in het opgroeien te laten zien.

De jonge vrouwen die Van Meene fotografeert lijken op het punt te staan de wereld van de grote mensen in te gaan, het kostuum ervoor hebben ze al uitgezocht. Maar staande op de drempel hebben zij hun twijfels. Met de raadselachtige maar schijnbaar betekenisvolle houdingen en blikken die Van Meene de modellen laat aannemen vertelt zij van dat moment, dat je hebt begrepen dat de wereld verrot en corrupt is, dat je hormonen je vooruit stuwen, maar dat jij de stap niet wilt nemen. Bang voor het verlies van je idealen, voor het verlies van jezelf. Wie herkent deze gevoelens niet? Wie herinnert zich niet de middagen, piekerend doorgebracht. De beelden van Van Meene roepen deze herinnering op zonder aanspraak te doen op een rationeel na te trekken beeldtaal. De meisjes zijn beslist niet onschuldig te noemen, maar het is opvallend hoe aseksueel de beelden zijn. Alhoewel betrekkelijk veel huid te zien is en er soms zelfs borsten door een bloesje schijnen, is van prikkeling en uitdaging geen sprake. De dameskleding wordt niet voor het effect gedragen. In een wereld waar alles erop gericht lijkt om meisjes zo snel mogelijk te seksualiseren zodat zij als consumenten aan de wereld deel kunnen nemen, en er sprake is van een beginnende puberteit op hun achtste, is de stille nuance van Hellen van Meene een verademing.

In haar beelden zijn de Spice Girls en Lara Croft afwezig. Toch ligt hier ook meteen de reden waarom haar beelden uiteindelijk te makkelijk zijn. Bij de kijker de herinnering aan een zeer kwetsbare periode oproepen is een bekend recept om een kort en krachtig effect te sorteren. Maar haar meisjes zijn daardoor wel eendimensionale, lijzige tobbers geworden. Waar is de weergaloze giechelhumor, de angstaanjagende agressie en de anarchistische energie gebleven die deze modellen tot echte mensen maakt?

HELLEN VAN MEENE: NIEUW WERK, di t/m vr 11-18 uur

Galerie Paul Andriesse, Prinsengracht 116, Amsterdam, za 14-18 uur, 1e zo v/d maand 14-18 uur

Ikzelf loop niet zo snel warm voor een fikse wandeling. Dan praat ik nog maar over alles verder dan tien kilometer. Soms moet je echter je grenzen aanpassen, zo bleek mij onlangs weer eens. Wandelend naar het door Paul de Kort gerealiseerde land art-project ten noorden van Mander en nabij de Duitse grens, besef ik te laat waar de schoen (de mijne altijd met hoge hak) wringt als het het bekijken van land artwerken aangaat.

Ik kan iedereen mijn reisdoel aanraden, maar niet mijn reisschema. De pijnlijke details ervan zal ik u besparen, maar laat ik u nog voor u vertrekt een aantal praktische tips influisteren: vertrouw nooit iemands tijdinschatting van een te voet af te leggen afstand, zeker niet die van de telefoniste bij Openbaar Vervoer Reisinformatie. Gaat u toch met het openbaar vervoer neem dan een extra paar schoenen en een vouwfiets mee. Neem liever de auto, huur er desnoods een want het zal uw ervaring van het reisdoel nog waardevoller maken. Wat je soms al niet voor kunst (of voor een beetje artikel) over moet hebben, maar ik kan u verzekeren dat wat voor de haken beschreven is, zeker uw moeite zal lonen.

"As soon as I start walking, I feel happy", is een gevleugelde uitspraak van Richard Long, een belangrijk vertegenwoordiger van de land art. Dat het wandelen hem gelukkig maakt is een mooie bijkomstigheid, hij legt immers jaarlijks duizenden mijlen te voet af voor het maken van werken. Tijdens zulke reizen laat hij met ter plaatse aangetroffen materialen als stenen, zand, takken of sneeuw sporen na in de natuur in de vorm van beelden. Alle sporen worden door hem zorgvuldig gefotografeerd. Alle foto's met de daarop vastgelegde handelingen krijgen een titel en fungeren als autonome werken binnen het stramien van de reis, die als totaal wordt gepubliceerd in boekvorm of in een portfolio. Ook de serie wordt door Long voorzien van een korte maar krachtige omschrijving en de combinatie van beide levert vaak een wonderlijk tot de verbeelding sprekend, documentair beeld op: THROWING SNOW INTO A CIRCLE A 7 DAY WALK IN THE GLÄRNISH MASSIF 1991

Toen eind jaren zestig in Amerika Land Art ontstond uit protest tegen het conservatieve museum- en galeriesysteem, werden de werken die in veraf gelegen en onherbergzame gebieden geïntegreerd werden in de natuur ook wel earth-works genoemd. Bekende voorbeelden zijn ondermeer de zontunnels van Nancy Holt, de spiraalvormige pier van Holt's man Robert Smithson, het veld met bliksemafleiders van Walter de Maria en de in de grond uitgegraven negatieve sculpturen van Michael Heizer. De nieuwe stroming ging aan Holland niet onopgemerkt voorbij. Een van de eerste Sonsbeekedities in 1970, getiteld ‘Buiten de perken' stond geheel in het teken van land art. Onder de deelnemers bevonden zich pioniers als Robert Morris, Jan Dibbets en Robert Smithson maar ook de bijvoorbeeld minder bekende Brabantse kunstenaar Johan Lennarts.

Het fenomeen land art brengt voor het publiek echter wel een paar nadelen met zich mee. De ‘in the middle of nowhere' ontstane ruimtelijke ingrepen zijn niet makkelijk te bereiken, laat staan dat je ze dan ook altijd kunt bekijken. Werkend met natuurlijke materialen en reagerend op processen van dezelfde aard, zijn de meeste earthworks geen lang leven beschoren. Maar ervan uitgaand dat het project duurzaam is, dan nog begint de ervaring van het werk pas op het moment dat je begint te wandelen. Je ondergaat dezelfde ervaring als de kunstenaar die het eerst het onontgonnen terrein heeft betreden, zijn ontworpen paden volgend wordt het werk zichtbaar gemaakt door de wandeling. Spreekt dat je aan dan is er wellicht sprake van enig geluk. En over geluk gesproken, in Holland hebben we ieder geen Grand Canyon of Alpen, ons vlakke land is ideaal voor niet getrainde wandelvoeten.

Met zijn ontwerp voor de Mandercirkels, gelegen in de Noorderlijke Manderheide te Overijssel drukt Paul de Kort (Den Helder, 1961) een subtiel stempel op een landbouwkundig experiment daterend uit 1929. Destijds liet textielfabrikant Gerard Jannink twee cirkelvormige akkers aanleggen voor de verbouwing van graan. Ten behoeve van het behoud van dit opmerkelijke agriculturele monument, realiseerde op uitnodiging van de Esselink Stichting en Kunst en Cultuur Overijssel De Kort met minimale ingrepen een monumentaal wandelparcours dat moet voorzien in een duurzaam bestaan van de cirkels. En bovendien het fenomeen voor de beschouwer op grondniveau ‘zichtvaar' maakt.

Het voor de bezoeker aangelegde pad begint bij de meest oostelijke cirkel en omtrekt exact het van oudsher naar de zon en aarde verwijzende symbool. Op de in het midden door De Kort aangebrachte heuvel, die refereert aan de nabije tumuli (grafheuvels) daterend uit de IJzertijd, zijn spiraalsgewijs de voor de streek typerende jeneverbesstruiken aangeplant. Via de Oost-West middenas naar de kern van de tweede cirkel lopend, wordt de bezoeker voor een dilemma geplaatst. Welke weg te nemen als het pad zich ontrolt in een labyrint?

Bewandel ze allemaal, dat stemt de kunstenaar des te gelukkiger.

In het kader van de oplevering van het project Mandercirkels verscheen de publicatie ‘Topor', met teksten van Peggie Breitbarth en Lisette Pelsers.

Uitgave van Esselink Stichting, ISBN 90-6947-012-8.

Sommige kunst gaat aan bescheidenheid ten onder. De tekening is zo'n aarzelend medium. Ze wordt vaak in kleine, laaggeplafonde kabinetten getoond, alsof ze de grote witte wand niet aankan. Ze heeft nog steeds de naam schets te zijn, terwijl ze makkelijk op eigen benen kan staan. Op alleen tekeningen kan je geen kunstenaarsschap bouwen, terwijl een carrière van alleen schilderijen alom wordt geaccepteerd. Het positiefste oordeel dat de tekening ten deel lijkt te kunnen vallen is dat het zo'n prettig direct medium is. Merkwaardig, zo'n stiefkindbehandeling.

Ik moest daaraan denken toen ik op de tekeningencollectie van de Provincie Utrecht stuitte. Een ten onrechte onbekende collectie van ruim 250 tekeningen van Nederlandse kunstenaars, die nu eindelijk de kelders van het Centraal Museum heeft verlaten om aan den volke getoond te worden.

Die collectie bestrijdt alle vooroordelen die er ten aanzien van tekeningen zijn bijzonder effectief. Er zijn unieke conceptuele ‘non-tekeningen' van Stanley Brouwn (waar is hij gebleven?) en Jan Schoonhoven, maar ook de generatie Daniëls, Dumas, Visch en Van Koningsbruggen is met prachtige werken vertegenwoordigd. Van de jongste generatie is onder andere een verstild portret van Rosemin Hendriks en een aanstekelijk wispelturige tekening van tegenpool Charlotte Schleiffert aanwezig. Onder de wat tamme naam ‘Heden Getekend' is de komende maanden een selectie te zien in Kasteel- Museum Sypesteyn in Loosdrecht. Een locatiekeuze die niet uit luxe geboren is (het kost de verantwoordelijk conservator moeite goede plekken voor deze collectie te vinden), maar die een onverwachte bijdrage kan leveren aan de status van de tekening.

Behalve de kwaliteit van het gebodene is namelijk het bijzondere van deze tentoonstelling, dat de tekeningen worden gepresenteerd tussen de voorname familieportretten en omringd door antiek glas- en zilverwerk, gedateerde wapens en oude klokken. Meer ruis kan een tekening zich niet wensen. Ze zal bewijzen, dat het een concurrentiebestendig autonoom medium is, met unieke mogelijkheden, dat het verdient volwaardig en volwassen behandeld te worden.

14 juli tm 17 september, Kasteel-Museum Sypesteyn, Nieuwe Loosdrechtsedijk 150, Loosdrecht

www.sypesteyn.nl