Het gaat hier niet over Scrabble of Tetris. De tentoonstelling Games People Play in Nest heeft het veel te ambitieuze doel om het hele concept ‘spel’ in twijfel te trekken. De titel van de expositie is ontleend aan de bestseller Games People Play: The Psychology of Human Relationships (1964) van psychiater Eric Berne. Met een spel bedoelt Berne een stereotype gedragspatroon, vaak met een voorspelbare uitkomst. Dat is heel breed, en de definitie wordt in Nest ook niet vernauwd. Waar gaat het hier nou over? Over heel veel: over doen alsof, sport, spelregels, echt en namaak, de realiteit en virtualiteit, een bizar pretpark en je kunt er zelfs zelf een ingewikkeld schaakspel spelen.
De rode lijn in de tentoonstelling lijkt het aantonen van de afstand die het spelen van een spel veroorzaakt. Dat past bij de theorie van Berne, die ook meent dat het spel in essentie een vorm van bedrog of misleiding is: je maakt de ander (of jezelf) iets wijs. De kunstwerken in de linker ruimte van Nest gaan daar het duidelijkst over. De sculptuur Chair as Man as Chair (2012) van David Bernstein bijvoorbeeld. Hij liet zich inspireren door het verhaal dat er in de zestiende en zeventiende eeuw heersers in Afrika waren die op hun slaven zaten. De slaaf deed alsof hij een stoel was, en de vorst deed alsof de slaaf een stoel was. Bernstein maakte vervolgens een houten stoel die doet alsof hij een mens is: het werk lijkt op een mens die op handen en voeten zit.
In de video For a Better World van Priscila Fernandes doen kinderen alsof ze volwassen zijn. Fernandes filmde in het Portugese pretpark KidZania, waarin kinderen verschillende beroepen kunnen proberen. Ze bakken hamburgers, voeren operaties uit en blussen nepbranden met echt water. Het zorgelijke is dat het pretpark zwaar wordt gesponsord door McDonald’s, Coca-Cola en andere bedrijven. Het geld dat de kinderen met hun beroepsbeoefening verdienen, kunnen ze gelijk weer uitgeven aan deze multinationals. In dit park vol branding worden de kinderen dus voorbereid op het echte leven als consument. Een vreemd spel. De realiteit is hier vreemder dan fictie, Fernandes hoeft het eigenlijk alleen maar te tonen.
Ook in het schaakspel van Patrick Bernier en Olive Martin wordt het rollenspel geproblematiseerd. De zetten zijn hetzelfde als in het traditionele schaakspel, maar als bijvoorbeeld de zwarte pion de witte pion slaat, worden ze samen een zwart-witte pion. De pion wordt dus een dubbelspion, of een diplomaat die voor beide spelers werkt. Of voor geen van hen. Een slimme manier om een nieuwe strategie van de spelers te eisen, want wat te doen met een schaakstuk dat maar voor de helft aan jouw kant staat?
Deze drie werken over rollenspellen zijn nog aan elkaar te haken, maar het thema wordt steeds breder. Op een laptop kun je een enquête invullen van kunstcollectief Apparatus 22. Ze stellen diverse vragen over echt en nep (eerste vraag: ‘Heb je weleens een namaakproduct gekocht?’). Op de muur staat de vraag ‘Is there fake in afterlife?’. Dat is een zeer filosofische vraag, maar hebben we het nu nog wel over een spel?
Het gaat nu meer over echt en nep. The Conversation (2016) van Marijn Ottenhof bestaat bijvoorbeeld uit een nagemaakte talkshowset, met daarboven een video van twee mensen, een koppel waarschijnlijk, die een gesprek voerden op die set. Hun script is een vreemde collage van zinnen uit uiteenlopende bronnen, waaronder het tweede debat tussen Trump en Clinton. Politieke, manipulatieve trucs worden door Ottenhof omgevormd tot een echtelijke ruzie in de performance. Werkelijkheid wordt televisieshow wordt performance wordt video. Zoiets. Het is moeilijk om vat te krijgen op wat hier gebeurt. En om het nog ingewikkelder te maken: er komt ook een logische paradox uit het boek van Berne langs: ‘But not playing games may itself be a game’, zegt de vrouw tegen de man. Tja, zo komt het koppel natuurlijk nooit verder.
In zijn hilarische video houdt Feiko Beckers zich niet aan de spelregels die tot een succesvolle conversatie leiden. A Conversation Is a Risk to Lose Your Own Opinion (2015) bestaat uit drie aktes waarin twee mannen de dilemma’s bespreken van een oude wasmachine, een kapotte stoel en het beste Italiaanse restaurant. Met de uiteindelijke oplossingen van hun problemen zal geen van beiden echt tevreden zijn.
Volgens Berne is het spel uiteindelijk een barrière: echte intimiteit ontstaat in een spelvrije relatie. Maar dit is geen zelfhulptentoonstelling om die barrière weg te nemen. Dit is een tentoonstelling waarin kunstenaars zich niet houden aan de spelregels (Beckers), ze omkeren (Bernstein) of regels toevoegen (Bernier en Martin). De spellen in deze kunstwerken eindigen in een patstelling, want wat te doen als alle schaakstukken zwart-wit zijn? Wat te doen als niet-spelen ook een spel is?
