Wat als het water komt?

Justa van den Bulk
Next Flood, tentoonstellingsoverzicht 38CC, 2016, Courtesy 38CC

In de verre toekomst zijn de poolkappen gesmolten en staat de hele aarde onder water. Slechts enkele mensen hebben deze overstromingen overleefd en trotseren het water op vlotten, op zoek naar het laatste stukje vaste grond. Dit is de samenvatting van de (cult)film Waterworld uit 1995. Eenzelfde soort post-apocalyptisch wereldbeeld ligt ten grondslag aan de tentoonstelling Next Flood. Het is de eerste tentoonstelling in het jaarprogramma What Next? Picture Tomorrow, bestaande uit vijf presentaties en een parallelprogramma waarin de toekomst centraal staat. Nog even en we stoten met z’n allen zoveel CO2 uit dat de aarde definitief opgewarmd raakt. De zeespiegel zal stijgen, en wat dan?

De kunstenaar die deze vraag in zijn werk direct zichtbaar maakt, is Gideon Mendel. Op de achterwand hangen zes portretten van mensen die, soms wel tot hun nek, in het water staan. Voor zijn indringende Submerged Portraits (2007-2015) reist Mendel naar gebieden die zijn getroffen door overstromingen. Hij gaat daar in gesprek met slachtoffers en portretteert ze in, voor of bij hun huis dat vol met water staat. Sakorn Ponsiri uit Thailand poseert voor een kunstwerk aan de muur waar vermoedelijk ooit een bank voor heeft gestaan. Een compositie waar we normaal niet van opkijken, maar die door het feit dat de man tot zijn knieën in het water staat een surreëel karakter krijgt.

Stéphanie Roland maakt met haar werk op een speelse maar heel slimme manier duidelijk hoe nijpend de klimaatproblematiek is. In Postcards from the Future (2013) toont ze een kaartenmolen met pikzwarte ansichtkaarten. Op het eerste gezicht een nietszeggend beeld, maar dit verandert als je de kaarten boven de aanwezige verwarming houdt. Met een beetje geduld komen er afbeeldingen van eilanden tevoorschijn die door de stijgende zeespiegel verdwenen zijn of nog zullen verdwijnen. Zo leerde ik dat wij tot de zestiende eeuw een eiland voor de kust hadden liggen genaamd Wulpeneiland.

Pijnlijker wordt het als na verwarming blijkt dat Hart Island bij New York, een eiland waar bijna een miljoen mensen zijn begraven, volgens de huidige berekeningen in de 26ste eeuw ook niet meer zal bestaan. In haar werk keert Roland de elementen slim om. Waar de eilanden verdwijnen door de opwarming van de aarde, maakt zij ze juist door gebruik van warmte zichtbaar. Met deze scherpzinnige aanpak kweekt ze bij mij meer bewustzijn dan de kwetsbare foto’s van mensen die hun hele hebben en houden kwijtraakten door het wassende water.

Naast de ansichtkaarten hangt een collage van foto’s van een tankstation in de Waddenzee. Melle Smets bouwde deze roodgele installatie in 2007 voor het Oerol-festival op Terschelling. De foto’s bieden een mooi, bijna fata morgana-achtig plaatje maar maken ook dat ik het jammer vind dat ik de ervaring van deze installatie niet in levende lijven kan ondergaan. Smets ziet het tankstation als een van de grootste logistieke prestaties van de mensheid, het staat daarmee haaks op ons idee over de natuur. Tegenover zijn foto’s hangt Flood (2009) van Frank van der Salm, een foto waarin gespeeld is met eenzelfde idee over natuur en cultuur. Te zien is een foto van een golf, een golf van pixels. Wat hij fotografeerde was namelijk niet de zee, maar een LCD-scherm in de stad Seoul. Van der Salm stelt vragen over de beleving van natuur die tegenwoordig veelal via beelden uit de media ervaren wordt. Zijn golf ziet hij dan ook niet als een natuurfenomeem, maar als een golf van informatie waardoor de mens wordt overspoeld.

Puck Verkade en Maarten Vanden Eynde zoeken in hun werk alvast naar oplossingen voor als het water komt. Beiden zoeken hun heil en inspiratie in het geloof en de zondvloed. In The Other Side (2014) toont Vanden Eynde een kano met daarin, in tweevoud, een identiek overlevingspakket waarmee hij verwijst naar de Ark van Noach. Het overlevingspakket stelde hij samen met spullen van zijn moeder. Het is bijna ongelofelijk dat deze vrouw al deze producten, van panty’s tot plastic citroenen, in tweevoud had. De vraag rijst: wat zou ik meenemen als de tijd daar is?

Puck Verkade leefde voor Any Day Now (2011) twee weken samen met de Wachters van de Nacht. Deze christelijke, zelfvoorzienende woongemeenschap in het Gelderse dorp Aalten gelooft dat Nederland zal worden getroffen door een tsunami, en dat zij daarvan gespaard zullen blijven. In de video zie je Verkade openlijk worstelen met wat ze gelooft en of er misschien een kern van waarheid zit in het apocalyptische wereldbeeld van de mensen om haar heen.

Binnen Next Flood zijn de werken knap bij elkaar gebracht. Hoewel de strekking onderling veel verschilt, vormen de werken binnen dit thema een mooi afgerond verhaal met aangename verrassingen. De tentoonstelling stelt actuele vragen maar biedt ook een deprimerend toekomstbeeld. Kunst heeft het vermogen om kritische vragen te stellen, maar ook om ideeën te deponeren die de kiem kunnen zijn voor verandering. Wellicht geven de volgende tentoonstellingen binnen het jaarprogramma meer ruimte aan idealistische en utopische toekomstbeelden?

Stéphanie Roland, POSTCARDS FROM THE FUTURE (2013). Courtesy 38CC