Van associatie naar onoplosbaar mysterie

Tessa Verheul
Daniel Roth, GLASWALDSEE (detail), 2004 (courtesy Meyerriegger)

Een bak met donker water, vervaardigd van zwarte glasvezel, staat als een onheilspellende afgrond op de museumvloer van De Hallen. Aan weerszijden van het water hangt aan de muur een collage van uitgeknipte afbeeldingen uit tijdschriften, foto’s van een natuurgebied, tekeningen en plattegronden. Deze installatie, getiteld Glaswaldsee, is vernoemd naar een bergmeer in het Zwarte Woud, de geboortestreek van kunstenaar Daniel Roth (1969). Regelmatig neemt Roth in zijn werk de geschiedenis van een specifieke locatie als uitgangspunt. Deze historie verweeft hij met fictie-elementen waardoor een soort science fiction archeologie ontstaat. Het bergmeer wordt in dit geval door Roth gekoppeld aan een fictieve ondergrondse wereld, een thema dat ook centraal staat in het eerdere werk Town Hidden Under Concrete – Passageway. Het donkere water in Glaswaldsee leidt naar een ondergronds netwerk, dat vanuit het Tora Bora-gebergte vertakt naar Japan en Amerika. Roth maakt dit fictieve verhaal concreet met de muurcollage, waar hij onder meer de auteur Henri Thoreau, de Amerikaanse Unabomber (bijnaam voor Theodore Kaczynski, bekend vanwege zijn aanslagen met bombrieven) en Afghaanse terroristen laat samenkomen. Al deze personages, verbeeld door uitgeknipte foto’s of tekeningen, strijden in zekere zin voor het behoud van de wildernis of een premoderne levensstijl. Hierdoor ontstaat een schril contrast tussen de stille natuur en de agressieve wereld daaronder. De combinatie van de collage en de sculpturen in deze installatie vormt een boeiend driedimensionaal storyboard, dat zich langzaam ontvouwt tot een associatief maar toch samenhangend verhaal.

Naast Glaswaldsee wordt in De Hallen de nieuwe installatie Serum getoond. Samen vormen de werken een bescheiden overzicht van het oeuvre van Roth. Met het betreden van deze installatie lijkt het alsof de toeschouwer afdaalt in de volgende gecreëerde ruimte. Er wordt niet langer van bovenaf neergekeken op de ondergrondse structuur, zoals in Glaswaldsee, maar het publiek bevindt zich als het ware zelf onder de grond, zoals gesuggereerd wordt door het perspectief van een foto van een grot. Op de 16 mm-projectie aan de andere kant van de zaal, is een muur te zien waar rookwolken doorheen worden geblazen via een buisje. De andere kant van deze muur blijft echter onzichtbaar. De verwachte menselijke invloed is in de gehele installatie afwezig. Een verklaring hiervoor is het serum van een ondergronds instituut, dat volgens Roth de mens transformeert tot natuur. Enkel een tekening van een bouwwerk en een mantel van boomschors, met verrassend veel stofuitdrukking, verwijzen naar een eerdere menselijke aanwezigheid.

De sculpturen in de installatie, waarvan sommigen vorig jaar al werden getoond bij Galerie Fons Welters, laten zien dat het werk van Roth de laatste jaren abstracter is geworden. De documentaire details, zoals een foto of een plattegrond, die voor een spannende frictie zorgen, zijn grotendeels verdwenen. Hoewel Roth in zijn werk nooit een lineair verhaal vertelt maar juist associaties wil oproepen, lijken de abstracte objecten in Serum hier minder goed in te slagen. Waar beide installaties zich kenmerken door een fragmentarisch karakter, ontbreekt het Serum aan een aantrekkelijke interactie tussen de objecten, waardoor de associaties zich niet ontwikkelen tot een narratief – iets waar Glaswaldsee wel goed in slaagt. Wellicht is het spannender om te fantaseren over een fictieve ondergrondse wereld dan om je er daadwerkelijk in te bevinden.

SERUM
Daniel Roth
t/m 6 juni 2010

De Hallen Haarlem
Grote Markt 16, Haarlem

Daniel Roth, SERUM (detail), 2010
Daniel Roth, GLASWALDSEE (detail), 2004