Social design is hot. Ontwerpen en concepten die bijdragen aan betere economische systemen, een schoner milieu, verantwoord energiegebruik en maatschappelijke cohesie staan volop in de belangstelling. Denk aan tentoonstellingen als Dream Out Loud (nu te zien in het Stedelijk Museum), evenementen als What Design Can Do en Utrecht Manifest en de publicaties Looks good, feels good, is good en Design for the Good Society.
In het kader van de serie Curated by… nodigde culturele broedplaats WOW Amsterdam Jurgen Bey uit om een tentoonstelling te maken over social design. De veelzijdige ontwerper en directeur van het Sandberg Instituut liet zich inspireren door de locatie en de wijk. Hij maakte Onzijn, een veelzijdige manifestatie bestaande uit een maatschappelijk relevante tentoonstelling en ‘sociale’ evenementen georganiseerd door ontwerpers en kunstenaars.
WOW, het voormalige hts-gebouw middenin de roemruchte Amsterdamse Kolenkitbuurt, is van zichzelf een ‘social hotspot’. Naast ontmoetingsplek, hostel en broedplaats biedt het gebouw onderdak aan vijftig recent afgestudeerde kunstenaars. De tentoonstelling en evenementen leggen nadrukkelijk een verbinding met de buurt.
Tijdens Onzijn komen tweeëntwintig door Bey geselecteerde projecten samen. De manifestatie is opgedeeld in elf brede thema’s met intrigerende aanduidingen als De Maskerade, Gedomestificeerde Beesten en De Werkelijke Fictie, elk met werk van twee ontwerpers en/of kunstenaars. Hier komt de voetbalanalogie om de hoek kijken, zoals onlangs ook als leidraad gebruikt voor de grote tentoonstelling Design Derby in Museum Boijmans van Beuningen. De ene ontwerper/kunstenaar is onderdeel van het team ‘stand-in’ en vertegenwoordigt met een bestaand werk, de ander van team ‘actief’ en maakt nieuw werk dat inspeelt op de omgeving.
De bonte mix van werken en evenementen laten op uiteenlopende manieren licht schijnen op aspecten uit onze omgeving; van lokaal tot mondiaal. Een houten kooi met bed in de lobby refereert aan de tijdelijke habitat van een ho(s)tel. Bezoekers kunnen zich hier acht uur laten opsluiten. In een indrukwekkend fotoproject confronteert Wendy Bos de kijker met de ruwe, verborgen werkelijkheid van de illegale handel in wilde dieren. Job Koelewijn laat de toeschouwer met frisse blik naar zijn of haar entourage kijken en Joanne Hakkert bevraagt in een videowerk de stereotype beeldvorming rondom de vrouw en haar vruchtbaarheid.
De evenementen, als aanvulling op de tentoonstelling, geven de manifestatie een extra actieve dimensie. Het meest concrete voorbeeld van een project dat aansluiting zoekt bij de gemeenschap, is het werk van Marjanne Kuipers. Zij gaat op zoek naar de identiteit van de Kolenkitbuurt door middel van gesprekken met buurtbewoners. Het boek waarin ze haar ervaringen vastlegt, aangevuld met informatie over de wijk in de vorm van gefingeerde krantenberichten, kunnen bezoekers doorbladeren op de tentoonstelling. Ook kan men zich opgeven voor een tour door de buurt onder haar leiding.
‘Onzijn’ is de naam van een versvorm van elf regels, ook wel ‘elftal’ genoemd, bedacht door de inmiddels overleden Zwitsers-Nederlandse schrijver Drs. P. Een referentie die de meeste backpackers en millennials die in WOW verblijven waarschijnlijk weinig zal zeggen. Hierin zit het spel met het getal elf, zoals ook terug te zien in de teamindeling. De introductietekst legt echter een ander verband. ‘[De titel is] een ode aan Drs. P., maar suggereert ook: het niet-zijn, of het tegenovergestelde van wel-zijn, de ultieme positie voor een sociale gemeenschap.’ Dit wat krom geformuleerde statement verwoordt kennelijk Beys overkoepelende visie op social design. Helaas wordt het niet verder uitgelegd en dáár zit de pijn. Telkens als het erop aankomt en er een uitspraak over de betekenis of invulling van social design wordt gedaan, wordt vervallen in vaagheden. Het concept van het ‘onzijn’, (‘de structuur ervan is niet te lang en ook niet te moeilijk, maar heeft muzikaliteit en zeggingskracht’), lijkt aangegrepen om vooral niet te ingewikkeld en hoogdravend te zijn. Daar staat jammer genoeg geen helder verhaal tegenover. Dat aan de expositie wel degelijk een beter begrip en groter idee ten grondslag liggen, is voelbaar, maar of dit voor de meeste bezoekers ook duidelijk wordt, is niet zeker.
Dit neemt niet weg dat de tentoongestelde werken en evenementen in combinatie met WOW als locatie voor een spannend geheel zorgen. Lokale, maatschappelijke onderwerpen krijgen een frisse betekenis door de koppeling aan bredere en universele thema’s. Zo zorgt de tentoonstelling ervoor dat ik na kennismaking met de manifestatie met een hernieuwde blik door dit stuk Bos en Lommer buiten de ring van Amsterdam loop. WOW bewijst zich als uitstekende uitvalsbasis voor dit project. De broedplaats stimuleert de uitwisseling van creativiteit op ongedwongen wijze door middel van zijn robuuste architectuur, de kleurrijke vormgeving en relaxte sfeer. Onzijn is wat betreft social design, met al haar vormen en perspectieven, even divers als rijk. Ondanks het onnodig ingewikkelde concept en het gebrek aan duidelijke definiëring is de manifestatie een geslaagde bundeling van sociaal experiment.