Het monomane van Marcel van Eeden

Roos van Put

In theorie zou Marcel van Eeden terug kunnen gaan tot de grottekeningen van Lascaux (Dordogne, 15.000-10.000 v.C.), maar zover wil en kan hij niet gaan. Hij heeft er in dit leven de tijd niet voor. In zijn werk, dat inmiddels bekend kan worden verondersteld, baseert hij zich op afbeeldingen, foto's en tekst(fragmenten) die zijn gemaakt in de periode van vóór 1965, het geboortejaar van de kunstenaar. Het is een bewuste peildatum want Marcel van Eeden is gefascineerd door het tijdperk voordat hij op de aarde was. Deze fascinatie uit zich in een bezetenheid die – bijna – elke dag een tekening heeft opgeleverd in de periode 1993-2003. Dat hij een virtuoos tekenaar is, behoeft hier geen verdere uitleg.

Zijn bezetenheid zou je zelfs een vorm van dwangmatig gedrag kunnen noemen omdat Van Eeden al een decennium lang vat probeert te krijgen op een rijk en omvangrijk verleden door afbeeldingen uit die periode te tekenen. Hij kiest hierbij voor alledaagse taferelen die hij vindt op ansichtkaarten, in tijdschriften en op foto's, waarbij soms een voorkeur voor een bepaald onderwerp aantoonbaar is (zoals uitbrekende brandjes, een thema dat zich tevens goed leent voor het weergeven van contrasten tussen lichte en donkere partijen). Met elk nieuw werk lijkt dat verleden paradoxaal genoeg een stap dichter bij te komen, ook voor de toeschouwer in wiens hoofd vervolgens vragen rijzen zoals ‘ wie ben ik en waar kom ik vandaan?' en ‘wat is de betekenis van mijn – veel te korte – bestaan op deze aardkloot?'. Het zijn vragen die je jezelf misschien beter niet kunt stellen omdat het antwoord een zekere zinloosheid inhoudt en wellicht zou kunnen leiden tot depressies. Maar door het werk van Marcel van Eeden word je enerzijds genadeloos en anderzijds op aangenaam esthetische wijze met je neus op de feiten gedrukt.

In het Gem, museum voor actuele kunst Den Haag, is nu voor het eerst een groot deel van dit omvangrijke oeuvre samengebracht. Gedurende deze zomer zijn er zo'n vierhonderd werken te zien. Veel tekeningen zijn gemaakt met het negropotlood; een van roet en vet gemaakt potlood dat een fluweelzwarte toon geeft op het oud getinte zachtgele papier en dat door het diepzwart weemoedige associaties oproept. Soms ontstaan die melancholische gedachten letterlijk en direct door het beeld dat de kunstenaar je laat zien, zoals het straattafereel met klassieke auto's (tekeningnummer 0749, 16 april 2003). Bij een andere tekening zijn het slechts de woorden die garant staan voor het oproepen van sombere dan wel vrolijke beelden in het hoofd van de beschouwer (tekeningnummer 0682, Pavillon de la couleur, 20 februari 2003). Ook maakt de kunstenaar werk in kleur. Telkens ben je echter doordrongen van het melancholische feit dat alles wat je ziet, zich heeft afgespeeld vóórdat je zelf hier was.

Het continu heen en weer bewegen tussen gegrepen worden door het beeld en het besef van ongrijpbaarheid of ontastbaarheid, maakt het oeuvre van Marcel van Eeden boeiend. Daarnaast is de monomaan Van Eeden natuurlijk uitermate fascinerend. Als een soort pitbull bijt hij zich vast, de noodzakelijkheid om zich op deze manier en niet anders te uiten laat zich voelen in het werk. Van Eeden weet dat hij nooit en te nimmer grip krijgt op dat verleden, ook al tekent hij tot aan zijn dood, en toch blijft die fascinatie voor dat duistere gebied, die ongrijpbare periode van ‘er niet zijn'.

Van Eeden vertelt dat elke dag weer spannend is, omdat het telkens weer de vraag is of hij een tekening in één dag af kan ronden. Dat lukt niet altijd. Tegelijkertijd is het spannend omdat hij nog steeds twijfelt of een werk geslaagd is. Van Eeden tekent zoals een fervente collectioneur verzamelt, de passie grenzend aan bezetenheid uit zich in een soort dwangmatigheid; elke dag móet er een kunstwerk bij, om de niet aflatende honger naar meer en nóg meer te stillen. Er is echter een groot verschil met een kunstverzamelaar: Van Eeden verzamelt op fanatieke wijze zijn eigen tekeningen. Daarnaast maakt hij iedereen deelgenoot van zijn tekendagboek door de werken op het net te zetten (zie www.marcelvaneeden.nl/ tekenlog.html).

Daar is te zien dat elk werk een nummer krijgt, waardoor vrijwel direct een associatie ontstaat met de wetenschapper die al zijn data precies en minutieus ordent. Of met de schrijver, die onderdelen voor zijn roman rubriceert en die door middel van woorden de werkelijkheid naar zijn hand zet. Van Eeden had ook best schrijver willen worden, maar hij koos voor het beeldend kunstenaarschap. In dit bestaan zet hij door middel van zijn tekeningen de werkelijkheid die ooit was naar zijn hand. De beelden die hij tekent zijn gefilterd door zijn waarneming en als iets kenmerkend is voor de sfeer in dit werk, dan is het de nostalgie die er uit spreekt. Er is een verlangen aanwijsbaar, naar toen, naar voorbije tijden, naar een periode waarin je er zelf ook nog niet was. Doordat Marcel van Eeden het verleden opnieuw beleeft en dit vastlegt in tekeningen die wellicht een langdurig en misschien wel eeuwig bestaan tegemoet gaan, geeft de kunstenaar zichzelf als het ware de status van onsterfelijkheid.

TEKENINGEN VAN MARCEL VAN EEDEN, 28 jun tm 28 sep

Gem, Stadhouderslaan 43, Den Haag, open di tm zo 14-22

www.marcelvaneeden.nl