BAK is in transitie; het platform voor hedendaagse kunst en theorie in Utrecht renoveert gestaag een nieuwe locatie aan de Pauwstraat, het voormalige thuis van wereldmuziekpodium RASA. De renovatie en verhuizing vallen samen met een nieuw langdurig onderzoekstraject, Propositions for Non-Fascist Living, dat op 7 oktober 2017 van start ging met een performatieve conferentie getiteld Propositions #1: What We Mean.
Het concept voor Propositions for Non-Fascist Living vond zijn inspiratie in het gedachtegoed van filosoof Michel Foucault, die in zijn werk wijst op de werking en gevaren van het fascisme. Hij ziet het fascisme niet alleen als een politieke beweging vanuit overheden, maar heeft het (volgens het persbericht van BAK) ook over ‘het fascisme in ons allemaal, in ons hoofd en ons alledaagse gedrag, het fascisme dat ervoor zorgt dat we macht aanbidden en dat we verlangen naar datgene wat ons domineert en uitbuit.’ In de conferentie wordt dan ook gezocht naar manieren om voorbij onze individuele behoeften te kijken en strategieën te ontwikkelen voor alternatieve manieren om samen te leven in een diverse en non-hiërarchische maatschappij.
Dat fascisme en het verzet daartegen allerlei vormen aanneemt en overal in de wereld te vinden is, blijkt uit de omvang en verscheidenheid van de conferentie, bestaande uit lezingen, discussies, screenings en kunstwerken die verspreid over het gebouw worden tentoongesteld. Het is onmogelijk om het programma, dat een etmaal duurt en het hele gebouw beslaat, helemaal te volgen. Het gebouw is op dat moment nog niet in verbouwing en het wat afgedragen karakter past bij de activistische insteek van het evenement, maar doet niet alle kunstwerken, die in de foyer en in verschillende kleine zalen zijn geïnstalleerd, evenveel goed. Waar Tania Bruguera’s Transform your Ideas into Civic Actions (2017) een mooie concentratie vindt in een van de kleinere ruimtes, krijgt Yael Bartana’s neon-werk What if Women Ruled the World (2016) naast de bar bijna iets weg van een oversized Boomerang-kaart.
Het hoofdprogramma in het auditorium is een rijke samenkomst van (inter)nationale sprekers, bekend en minder bekend, waarvan het merendeel op het podium met elkaar in dialoog gaat, afgewisseld met video-statements van andere denkers en kunstenaars. Dit stuk biedt lang niet genoeg ruimte om alles in detail te bespreken, maar een voorbeeld was het gesprek tussen Elizabeth Povinelli en Vivian Ziherl over de praktijken van het Karrabing Film Collective aan de hand van een screening van de film Wutharr: Saltwater Dreams (2015). Dit collectief, bestaande uit leden van de inheemse bevolkingsgroep Karrabing in Australië, maakt filmportretten over hun dagelijkse leven. De films laten zien hoe moderne overheidsstructuren botsen met de leefwijze van oorspronkelijke bevolkingsgroepen in Australië en hoe zij continu in conflict zijn met de status quo. Vertrekkend vanuit hun eigen ervaringen – professor antropologie Povinelli als medeoprichter van het collectief en curator Ziherl vanuit haar Australische achtergrond – bracht het gesprek allerlei historische patronen en wetgeving naar boven die fascistische structuren van macht in zich dragen en daarmee minderheden benadelen.
De avond werd voortgezet met (al dan niet performatieve) bijdragen van onder meer kunstenaar Quinsy Gario, theoreticus en onderzoeker Gloria Wekker en kunstenaars Wendelien van Oldenborgh en Charl Landvreugd, die allen een sterke interesse delen in het koloniaal verleden en zijn doorwerking in het heden. Wekker besprak het onderzoek voor haar nieuwe publicatie Witte onschuld, waarin ze wit privilege en racisme in relatie brengt met de beleving van gender en seksualiteit in zowel Nederland als Suriname. Wekkers sociaalmaatschappelijke verhaal vond mooie verbanden met het meer beeldende relaas van Gario over de relatie tussen de Nederlandse marine en Curaçao en de samenkomst van beeld en muziek die Van Oldenborgh en Landvreugd al improviserend ontwikkelden.
De conferentie bood kortom een brede interpretatie van fascisme en besprak op Foucault-waardige wijze hoe autoritaire systemen ook op een intermenselijk niveau doorwerken. Het uitgangspunt dat racisme, seksisme, kapitalisme en andere vormen van in- en exclusiviteit slechts variaties op fascisme zijn, brengt fascisme eng dichtbij. Fascisme bestaat niet alleen uit dictators en neonazi’s, het werkt vele malen subtieler door in onze maatschappij. We kunnen allemaal iets doen door autoritaire overtuigingen in onszelf te herkennen en tegen te gaan. De vraag hoe je non-fascistisch moet leven, beantwoordde activist en theoreticus Mijke van der Drift in haar videobijdrage wellicht nog het meest raak met haar observering dat je simpelweg iets van jouw positie zult moeten inleveren om fascisme tegen te gaan: ‘See how you meet when you don’t know how to meet. Let loss in, and let it in generously.’
Adelheid Smit is curator en schrijver.
