Beschaving als sculptuur

Heleen Huisman
Gilbert & George, THE PAINTINGS (WITH US IN THE NATURE) NR. 1 (1970-71)

Op mooie dagen wordt het Nationale Park de Hoge Veluwe overspoeld door toeristen en dagjesmensen die aldaar van ‘de natuur’ willen genieten, hoewel de hoge dichtheid van fietspaden, hekjes, prullenbakken en paddestoelen van de ANWB toch bepaald niet natuurlijk genoemd kan worden. Zelfs de fauna in het park is niet inheems. Voor de uit Corsica afkomstige moeflon mag dat duidelijk zijn, maar ook de wilde zwijnen en de edelherten werden begin vorige eeuw uitgezet toen het terrein jachtgebied was van de rijke Rotterdamse zakenman Anton Kröller. Er hebben toen zelfs enige tijd kangoeroes rondgesprongen.

Het Kröller-Müller Museum, midden in deze zorgvuldig gecultiveerde natuur, toont op dit moment schilderijen van Gilbert & George. Aan de wanden van een grote, vierkante ruimte hangen de zes enorme drieluiken waaruit het werk The paintings (with us in the nature) van het Engelse duo bestaat. Een zevende doek lijkt gevormd te worden door de grote raampartij in de zaal, waarachter zich de tuin van het museum uitstrekt. In de schilderijen overheersen weelderig groen en sereniteit – heel anders dan in de veelkleurige, vaak controversiële fotoconstructies waarmee Gilbert & George later in hun carrière faam vergaarden, zoals met de Naked shit pictures uit de jaren negentig.

De heren zijn beiden op ieder middenpaneel te zien, zoals altijd keurig in pak, omringd door bomen, planten, bloemen en gras, geflankeerd door zijpanelen die eveneens ‘de natuur’ uitbeelden. Deze groene overdaad in zes delen noemen de kunstenaars zelf ‘a new romantic sad beautiful sculpture’. De natuur van Gilbert & George is echter niet romantisch in de zin van het sublieme: geen overweldigende berglandschappen, weidse oceanen of duistere bossen. De kunstenaars tonen een verfijnde, meer voor mannen-in-pak geschikte vorm van natuurschoon. Ook is op iedere triptiek wel een geraffineerde vorm van menselijk ingrijpen in die natuur te vinden. Een kerkgebouw, wandelpaden, hekken, een tuinmuur of een omgevallen boom die bij nader inzien niet anders dan omgezaagd kan zijn.

Zittend onder een boom, tijdens een rustige wandeling of leunend tegen een hek: steeds is daar het kunstenaarsduo te zien. Al hun poses zijn beheerst en beschaafd. Nergens is drama te bekennen, hooguit een vleugje melancholie. Toch kan het theatrale karakter van de voorstellingen de kijker niet ontgaan. Dat heeft vooral te maken met de overdreven Britse keurigheid die er, net als in de andere werken in de tentoonstelling, vanaf druipt. De installatie George by Gilbert and Gilbert by George uit 1970 bijvoorbeeld, bestaat uit twee pentekeningen. Zoals de titel al aangeeft zijn het portretten die de kunstenaars van elkaar gemaakt hebben. In het bijbehorende geluidsfragment bespreken ze het werk. Tijdens een beleefde conversatie complimenteren Gilbert & George elkaar en daarmee ook zichzelf (niet voor niets sprak het duo ooit de legendarische woorden ‘We are an artist’). Zinnetjes als ‘It really is a very good piece’ en ‘So sophisticated, really’ in beschaafd Engels wisselen elkaar af. Het fragment duurt ongeveer acht minuten en wanneer één van de twee uiteindelijk opmerkt ‘They say such a lot, we really don’t have to say anything’, bekruipt je een lichte argwaan ten opzichte van de ernst van het geheel.

Ook de installatie The paintings is een spel waarin Gilbert & George zo beschaafd zijn dat zij de medemens er juist mee in verlegenheid brengen. De tweedpakken zijn kostuums, de wandelstok is een rekwisiet, de poses zijn gechoreografeerd. En de natuur is eigenlijk een sculptuur: een nauwkeurig bijgeschaafd decor voor menselijke activiteit, of, in dit geval, voor het levend kunstwerk Gilbert & George. Met dit spel laten de kunstenaars ons zien hoe theatraal mensen eigenlijk leven. De betekenissen van woorden, beelden, tradities en gedragingen zijn slechts conventies. Daarmee hekelen Gilbert & George niet alleen Britse of sociale conventies, maar ook die van de kunst.

Gilbert & George: The paintings
t/m 21 november

Kröller-Müller Museum
Houtkampweg 6, Otterlo

Gilbert & George, THE PAINTINGS (WITH US IN THE NATURE) NR. 2 (1970-71)