De Amerikaanse Fluxus kunstenaar George Brecht realiseerde in 1964 het concept voor het 28 pagina’s tellende kunstenaarsboek Book, dat pas acht jaar later bij Galerie Michael Werner in Keulen in een beperkte oplage van 50 exemplaren verscheen. Hij beschrijft in twintig knappe zinnen de functie en de status van de aparte witte bladzijdes. Zo leest men op het omslag noch de naam van de auteur, noch de titel van het boek, maar wel het ding op zich: This is the cover of the book. Over de verso-kant daarvan én het schutblad staat These are the end papers of the book en op de hierop volgende bladzijden This is the page before the title page of the book that tells you what the title is or was, or is going to be (pagina drie), This is the title page (pagina vijf), This is the other side of the title page, that gives you information like who published it and when, if it’s copyrighted or not, and where or when maybe, and perhaps a reference number, if not more (pagina zes), én This tells who the book is dedicated to (pagina zeven).
De sequentie wordt voortgezet met This could be the contents page, unless there’s one later (pagina negen), This is the first page of the book (pagina elf), This is the second page of the book (pagina twaalf) én meer algemeen This is the page with text on it (pagina dertien). Aangekomen in het midden van het boek verwijzen de beschrijvingen vervolgens met (fig.) naar de plek van een illustratie, naar fysieke aspecten This is the page that rustles when you turn it (maybe), of specifieke eigenschappen This is the page with nothing special about it. Sommige van de bladzijden bleven onbedrukt, wat het efemere van dit kunstenaarsboek versterkt.
Met zijn tautologische uitgangspunt om de natuur, het wezen en de structuur van een boek te doorgronden en zichtbaar te maken, staat George Brecht niet alleen. Kunstenaarsboeken – dus boeken die op zich het recht van autonoom kunstwerk opeisen en bovendien het boek als object becommentariëren of parafraseren – zijn talrijk. Denk bijvoorbeeld aan wit, de reeks onbedrukte boeken die herman de vries tussen 1960 en 2014 publiceerde, waarin hij binnen verschillende omvangrijke edities de aandacht op elke ‘unieke’ blanco pagina vestigt; aan Various Blank Pages uit 2009 van de kunstenaars Doro Boehme en Eric Baskauskas, die als eerbetoon aan Ed Ruscha’s bekende kunstenaarsboeken Twentysix Gasoline Stations, Various Small Fires en Real Estate Opportunities, uitsluitend de leeg gebleven en niet bedrukte pagina’s verzameld en fotografisch weergegeven hebben; aan het boek uit 1989 van Les Coleman waarvan de titel For it not to be worth the paper it is printed on it has to be printed over de hele signatuur van twintig pagina’s gezet is en het bestaansrecht van het boek manifesteert; of aan het Skeleton book uit 2011 van Rahel Zoller, een handleiding waarin alle druk- en ontwerptechnische vaktermen verwerkt zijn.
Dedication(s) van Robin Waart is een actueel voorbeeld van een boek dat inhoudelijk op andere boeken is gebaseerd en telkens één specifieke karakteristiek daaruit thematiseert, de opdracht, waarvoor binnen de boekarchitectuur vaak een bepaalde bladzijde is gereserveerd. Dedication(s) blijkt tevens een haast logisch vervolg op Waart’s eerste kunstenaarsboek Part One. Beide titels resoneren de notie van ‘begin’, of beter gezegd het telkens opnieuw beginnen door de herhaling van soortgelijke pagina’s. Part One bestaat uit een collectie van 101 titelpagina’s die bij diverse boeken zijn uitgescheurd en in facsimile tegen een grijze achtergrond telkens op de linkerpagina zijn weergegeven, dus niet op hun oorspronkelijke positie. Hierdoor komt de gescheurde zijde van het blad aan de buitenrand van het boekblok te liggen, dat op zichzelf niet schoon gesneden is en rafelige randen vertoont, wat een buitengewoon detail van dit kunstenaarsboek vormt. Dedication(s) heeft een ander geraffineerd kenmerk dat eveneens op een speelse manier met de voor- en achterkant van de bladzijdes omgaat. De recto-pagina’s blijken op het eerste gezicht blanco terwijl hun verso-zijde telkens een opdracht uit 27 verschillende boeken in het originele lettertype bevatten (zoals For S.C.T., Für M.W.B. of In memory of J.V.C, Pour E.J.W.). Pas in tweede instantie, als men de pagina’s tegen het licht houdt, openbaren zich ook de titelpagina’s die middels een geavanceerd drukproces als watermerken in het boek verwerkt zijn. Naar eigen zeggen beoogde Waart het emotioneel raakvlak tussen de auteur/afzender en de opdracht/ontvanger visueel ervaarbaar te maken.
Het is deze visuele ervaring, maar ook het tactiele aspect dat een kunstenaarsboek van het literaire onderscheidt, die in Part One door de afwerking van het boekblok en in Dedication(s) door de geavanceerde druktechniek bijzonder in het oog springt. Beide uitgaven thematiseren bovendien, net zoals Book van George Brecht, het boek als medium. Zo blijkt dat het zelfreferentiële aspect van dit betrekkelijk simpele voorwerp, het boek, tot op heden in staat is om nieuwe betekenis te genereren. De aandacht voor detail is dan ook cruciaal. Robin Waart werkte voor zijn twee uitgaven nauw samen met grafisch ontwerpers (Jonas Wandeler en Atlas Studio), wat geen afbreuk deed aan zijn artistieke intenties, integendeel: hun expertise en vakmanschap droeg wezenlijk bij aan het sublieme van deze boeken.
Het is opmerkelijk dat beide uitgaven ook een register bevatten dat naar alle gebruikte bronnen en auteurs verwijst, waardoor de kunstenaar tevens de rol van verzamelaar, onderzoeker of chroniqueur aangemeten kan worden. Als ‘geïllustreerd’ referentiewerk of bibliografie nemen Part One en Dedication(s) dan ook de gedaante aan van een meta-bibliotheek: gecomprimeerd tot zakformaat én draagbaar.
Moritz Küng is curator, criticus en redacteur. Hij werkt op het grensvlak van hedendaagse architectuur, beeldende kunst en kunstenaarsboeken.
