De esthetiek van de vernieling

Martijn Verhoeven

Urban Dramas is de titel van een nieuwe tentoonstelling in de Singel in Antwerpen. De tentoonstelling, samengesteld door Moritz Kung, wil de stad in de eerste plaats benaderen als bron van verhalen. De stad toont zich nu eens niet als planologische utopie of als historisch gegeven maar meer als vergaarbak van verstoorde relaties, onderhuidse psychodrama's, verveling, suspense en grootstedelijke verwondering. Sterker, de stad lijkt bij sommige werken haast zelf een organisme dat tot leven is gekomen. Wie wel eens op zaterdagmiddag een bezoek heeft gebracht aan de Singel, theater en tentoonstellingsruimte, weet dat dit misschien wel de beste plek is om een dergelijk thema te tonen: zonder een andere bezoeker tegen te komen volg je het tentoonstellingsparcours langs statafeltjes, lege balies en langs een van god verlaten, schaars verlichte horecagelegenheid. Alsof je in een schilderij van Hopper bent beland.

De computergemanipuleerde beelden van Nancy Davenport overtuigen nog het minst. Tegen de achtergrond van imponerende modernistische flatgebouwen moeten kleine gebeurtenissen de aandacht trekken, zoals een scherpschutter of iemand die op het punt staat zelfmoord te plegen. Het zijn daden van terrorisme of vertwijfeling, lees je in de catalogus, maar de beelden blijven, omdat ze zo overduidelijk met de computer gemanipuleerd zijn, klinisch, ontberen drama en blijven daardoor zonder spanning. Anders is dat bij Ryuji Miyamoto's schitterende zwartwit foto's van de gevolgen van de aardbeving in Kobe in 1995. We zien verzakte wolkenkrabbers, neerhangende gevels en niet doorgankelijke straten. Gruwelijke en tegelijkertijd fascinerende beelden van gigantische kantoorkolossen waarvan soms slechts een enkele verdieping aan flarden is gescheurd. Van de mens ontbreekt ieder spoor, de stad lijkt zich in stilzwijgen te hullen en dat maakt de beelden intrigerend: het menselijke leed is door Miyamoto tijdelijk naar de achtergrond verschoven in ruil voor een verleidelijke esthetiek van de vernieling.

Barbara Visser en Sven Augustijnen maakten samen een videofilm. De film toont stedelijke plekken zoals een ondergrondse ruimte, een wachtkamer, een modelhotelkamer, een brandweeringang, een enorme parkeerruimte etc. Alle plekken ademen een eigenaardige unheimische sfeer zonder dat we daarvan nu meteen de oorzaak te kunnen aanwijzen. Door kleine ingrepen op het gebied van beeld of geluid (tl-lampen die opflitsen, brommende radiatoren etc.) hebben Visser en Augustijnen de ruimtes ontdaan van hun anonimiteit en steriliteit en tot leven gewekt.

Een dergelijke interesse zien we ook terug bij fotografe Anne Daems. Zij toont in haar foto's een interesse in de aspecten uit het leven van alledag, onopvallende handelingen en gebeurtenissen die in ieder geval in eerste instantie nietszeggend lijken: een wachtende man op de achterbank van een wagen, een boodschappenkarretje voor de deur.

Zo fotografeerde Daems ook een vrouw die op het punt staat een huis binnen te gaan in een stedelijke buitenwijk. De steriele en gammele constructies van de huizen, de glimp die we te zien krijgen van haar gestalte, het uitgedroogde en platgetreden grasveld: niets is op zichzelf betekenisvol maar de combinatie van de verschillende zaken maakt ze spannend, soms zelfs beklemmend.

Urban Dramas is het bewijs dat het mogelijk is een intelligente thematentoonstelling te maken zonder in de valkuilen van moralisme of illustratie te stappen. Een type tentoonstelling dat je in Nederland met een zaklantaarntje moet zoeken.

URBAN DRAMAS, Nancy Davenport, Nan Goldin, Ryuji Miyamoto, Sven Augustijnen, Barbara Visser, Anne Daems, Pierre Bismuth ea, tm 30 nov

De Singel, Desguinlei 25, Antwerpen, t 32 032482828, open ma tm vr 10-19, za 16-19