Zo o skoop

Martine van Kampen

Bij MonteVideo was een tijdje geleden een kunstwerk te zien met een grote rode knop op een sokkel, zonder verdere instructies. Als je die indrukte, of in mijn geval een medebezoeker aanspoorde dat te doen, kreeg de man die op een scherm geprojecteerd werd met een oorverdovende knal een kogel door zijn lijf. Deze knop deed meer dan alleen een mechaniek in gang zetten, het werk speelde venijnig met de verwachting die je van zo'n schakelaar hebt. Het maakte van de toeschouwer een moordenaar, of in mijn geval een medeplichtige. De tentoonstelling ZO O SKOOP die op dit moment te zien is bij Arti et Amicitiae in Amsterdam laat een grote hoeveelheid kunstwerken zien die met een knop door de bezoeker in werking gezet moeten worden. Het thema van de expositie is 'beweging' en er is bewust gekozen voor kunstenaars die in hun werk teruggrijpen naar de oorsprong van bewegende beelden. Er zijn geen computeranimaties, geen gladde video's en geen special effects. Wel is er aandacht voor de betovering die schuilt in een simpele mechanische beweging. Veel kunstenaars refereren dan ook aan de voordagen van de film: aan de toverlantaarn of aan de draaiende trommel waarmee een sequentie van beelden voor het eerst geanimeerd kon worden.

De meeste werken hebben de uitstraling van een eerste uitvinding, een prototype waarvan belangrijk is dat het mechanisme functioneert en niet hoe het er uit ziet. Ze zijn met gevonden en geknutselde onderdelen in elkaar gezet en maken een onheilspellend ratelend geluid. Het werk van Job Horst wordt bijvoorbeeld letterlijk door plakband bijeen gehouden. Met een druk op de knop gaat een kartonnen trommel draaien, door de ingeknipte spleten wordt een mannetje geprojecteerd dat over de muren van de ruimte wandelt. De charme die uitgaat van dit soort uitvindingen wordt door alle kunstenaars aangevoeld. Maar helaas gaat het in een aantal gevallen niet veel verder, met name in de linker-helft van de tentoonstelling. De installatie van Ida Lohman bijvoorbeeld bestaat uit een prachtige oude toverlantaarn die op de wand een beeld projecteert van een flamingo. Het is een uit ijzerdraad gemaakt beestje dat aangedreven door een motortje in beweging wordt gebracht. In een andere context was dit werk waarschijnlijk meer tot zijn recht gekomen, maar naast al die andere projecterende werken met een schakelaar wordt het een beetje plat. Dit is het grote gevaar van een thematentoonstelling, de kunstwerken worden allemaal in één richting geduwd en verliezen de gelaagdheid die ze van hun maker kregen.

In de rechter helft van de expositie hebben de werken nagenoeg geen hulp van de toeschouwer nodig om tot leven te komen. De magie van beweging is ook hier aanwezig, maar niet als de demonstratie van een historisch moment. Florian Göttke heeft zijn stoïcijnse pop, die ook figureerde in een videowerk voor 'de een minuten video's', neergezet op een bruinleren bank. Vanuit zijn comfortabele positie zaait hij verwarring door op onverwachte momenten zijn hoofd om te draaien. Ook het werk van Harco Haagsma laat zijn werking niet afhangen van de bereidheid van de bezoeker om mee te doen. Drie cameraatjes zijn bevestigd aan de punten van pijlen die weer aan een mobiel hangen. Ze zijn verbonden met drie monitoren en brengen de hele ruimte in beeld, ook als er niemand is.

De tentoonstellingsmakers zijn in hun enthousiasme voor het thema iets te ver gegaan. Door zoveel mechaniekjes bij elkaar te brengen worden de werken gereduceerd tot een truc. Ze nodigen je uit om iets met hen te doen, maar kunnen je vervolgens niet meer uitdagen. Waarschijnlijk had ook de video-installatie met de moordende knop bij MonteVideo binnen zo'n tentoonstelling niet veel indruk kunnen maken. De mooiste werken in de expositie bij Arti zijn die waarin beweging op een terloopse manier aan de orde wordt gesteld of helemaal niet. Zoals bijvoorbeeld het werk van Jenny Schinkler in de hal: 'Confusing for a cat'. Een witte kluwen van aan elkaar genaaide hondenlijven hangt als een zachtjes ademhalende ballon aan het plafond. Of de mysterieuze doos van Dylan Graham waarin een mannenstem verscholen zit. Werken die meerdere verhalen vertellen en de uitkomst open laten.

ZO O SKOOP

Arti et Amicitiae, Rokin 112 Amsterdam