Sinds 2013 verkent Nicoline van Harskamp ‘Englishes’ – de verschillende versies van de Engelse taal zoals zij door niet-native speakers gesproken wordt. In de tentoonstelling Englishes analyseert zij de klasse- en machtsstructuren die met taal gepaard gaan. Het is een terugkerend thema in het werk van Van Harskamp: eerder al legde zij de structuur van retoriek bloot in de performance en video Any Other Business (2009 en 2011) en later onderzocht ze de omvangrijke briefwisseling van de Nederlandse anarchist wijlen Karl Max Kreuger in de video-installatie Yours in Solidarity (2011 – 2013). Ook Englishes is omvangrijk geworden; BAK presenteert een eerste overzicht met acht losstaande video’s en PDGN (2016), het nieuwste werk van het project.

De tentoonstelling heeft als uitgangspunt dat taal geworteld is in klasse- en machtsstructuren, wat ‘Englishes’ tot een politiek geëngageerd onderwerp maakt. Een taal bevestigt dikwijls een culturele hiërarchie: als gevolg van de koloniale geschiedenis van Engeland bijvoorbeeld, hebben ongeveer zestig landen in de wereld Engels als officiële taal, maar blijft het Britse Engels dominant en als enige Engels ‘correct’. Van Harskamp behandelt deze hiërarchie in de video Her Production (2014), door haar eigen uitspraak door een groep fonetici te laten bespreken. Het geluid uit de koptelefoon – de stemmen van de fonetici – wordt visueel begeleid door een vertaling in fonetisch schrift. Opvallend is dat de stemmen van de fonetici zelf merkwaardig zijn, soms zelfs lachwekkend; elke vorm van autoriteit, ook die van de kunstenaar zelf, wordt in dit werk uiteindelijk in twijfel getrokken. De urgentie van het onderwerp wordt zichtbaar in de video Darling Good Night (2016), waarin vluchtelingen in een Noors asielzoekerscentrum in ‘Englishes’ praten over de talen die ze op hun vlucht hebben opgepikt. Voor hen betekent taalbeheersing het verschil tussen een toekomst binnen de samenleving of in de marge daarvan.

Vanuit een politiek perspectief symboliseert de taal ‘Englishes’ een overdracht van macht van de hogere klasse naar de massa. In het toneelstuk van Bernard Shaw uit 1912, getiteld Pygmalion – A Romance in Five Acts, sluit een foneticus een weddenschap af dat hij een eenvoudig Cockneysprekend bloemenmeisje goede manieren kan leren, onder andere door haar netjes te leren spreken. Van Harskamp liet tijdens een performance eenentwintig vertalingen van het stuk door niet-native speakers live terugvertalen naar het ‘Englishes’. Een opvoering van dit script resulteerde in de video A Romance in Five Acts and Twenty-one Englishes (2015). Met deze opzet biedt Van Harskamp een alternatief voor de sociale structuur zoals hij in het toneelstuk geschetst wordt. Zij geeft de macht aan de massa die het stuk collectief herschrijft: een grote symbolische daad, vergelijkbaar met de toenemende emancipatie van het bloemenmeisje uit de tekst.

Als taal en macht zo met elkaar verbonden zijn, zou een nieuwe taal dan macht opnieuw kunnen verdelen? Van Harskamp doet een poging een nieuwe taalwereld te visualiseren in PDGN, het nieuwste werk binnen het Englishes-project, bestaande uit een korte film en een computerprogramma. De korte film PDGN (2016) toont een aantal vrouwen dat zich beweegt in een postapocalyptisch uitziend niemandsland. Zij spreken de door Van Harskamp ontwikkelde taal PDGN – een geëvolueerde versie van het ‘Englishes’ die door samenwerking tot stand is gekomen. PDGN heeft ook geleid tot een computerprogramma, tevens in BAK te zien, dat doorlopend zinnen uit het script in nieuwe versies van Engels verandert. Dit programma is gebouwd aan de hand van supervised learning – taalregels die Van Harskamp handmatig aan het programma heeft toegevoegd. Het roept beelden op van een compleet digitaal gegenereerde taal: ongehinderd door menselijke biases, en ongevoelig voor machtsstructuren. De film PDGN heeft in vorm, met vrouwen die een nieuwe wereld inrichten, een sterk feministisch karakter – eens te meer doordat Van Harskamp ook voor het script uit feministische literatuur putte. Toepasselijk, gezien feministische bewegingen altijd hebben gestreden voor een herverdeling van macht. PDGN is science fiction – het toont een andere voorstelling van de wereld. Deze voorstelling is niet goed of slecht; het resultaat is wat Van Harskamp op haar website toepasselijk als “dystopisch noch utopisch” omschrijft.

Met ‘Englishes’ heeft van Harskamp een zeer vruchtbaar onderwerp gevonden om de relatie tussen taal en macht te analyseren. Het bestaan van Englishes is een gegeven, maar het benoemen als taal levert nieuwe inzichten op. Zou het mogelijk zijn om een nieuwe taal te bedenken die machtsstructuren niet bevestigt, maar juist op losse schroeven zet of herverdeelt? In haar veelzijdige zoektocht naar een alternatief voor de heersende taalorde raakt Van Harskamp aan collectivisme, feminisme en digitale technologie. Haar experimenten met een nieuwe taal zijn niet langer enkel kritisch maar vormen een toekomstvisie, en dat is bewonderenswaardig. Van Harskamps science fiction biedt ons de mogelijkheid om met een maakbare wereld in aanraking te komen. Englishes is een overtuigende uitnodiging aan het publiek om voor te stellen hoe die wereld eruit moet komen te zien.