Vijf zelfhulptips voor als je het gevoel hebt dat je werk een illusie is

Katinka van Gorkum

Hello Scorpio, I am Teresa from Tarot by T and this is your reading for October twentytwentyone. I’m seeing career success, possible love, marriage, commitment and…wowww…we are starting out with the Hanged Man, crossed by the Five of Wands! …You are feeling like you are in limbo…

Voor de derde nacht op rij val ik in slaap met de toekomstvoorspellingen van Teresa. Nog steeds weet ik niet wat oktober voor me in petto heeft, want bij de zevende kaart ben ik weg. 

Mijn actieve zoektocht naar allerhande tekenen aan de wand is het gevolg van mijn altijd aanwezige onzekerheid, die deze week oplaait tijdens het schrijven van een subsidieaanvraag. Wat draag ik eigenlijk bij aan de cultuur in de stad? Vindt er wel een verdiepende ontwikkeling plaats in mijn kunstpraktijk? Wie denk ik allemaal te gaan bereiken met dit project? En is mijn werk echt van belang?

In de hoop op wat bemoedigende woorden deel ik mijn twijfels en frustraties met mede-kunstenaars, maar iedereen lijkt op hetzelfde moment het geloof in zichzelf en hun werk te hebben verloren. 

“Ik heb geen fuck gedaan”, zegt de ene, die jaarlijks bergen werk verzet en met zevenmijlslaarzen door het leven loopt.

“Ik moet mijn artist statement herschrijven. Als ik dat doe weet ik misschien waar ik mee bezig ben”, zegt een ander, wiens werk zich volgens een heel duidelijke lijn ontwikkelt.
“Sorry dat ik te laat ben, ik was net aan het kijken naar opleidingen voor boekhouder”, zegt de derde, die net een boek heeft geschreven.

Op YouTube zoek ik verder naar een speciaal voor mij bestemde boodschap of een veelbelovende tarotkaart. Ik hoop op de Zegewagen of de Wereld.

De oorzaak van de onzekerheid zou natuurlijk de ongunstige stand van een planeet kunnen zijn, maar meer waarschijnlijk is het een van die andere dingen: imposter syndrome, perfectionisme, een minderwaardigheidscomplex, een op meetbare productiviteit gerichte samenleving of een slechte jeugd. 

Onzekerheid is niet voorbehouden aan kunstenaars, maar ik vermoed wel dat makers er extra vatbaar voor zijn, niet in de laatste plaats gevoed door bestaansonzekerheid en het leven in een neoliberale samenleving. Je kunt zonder kritische vragen over nut of maatschappelijk belang een handel starten in carnavalskleding voor huisdieren of supersnelle maaltijdbezorging, maar makers wordt gevraagd verantwoording af te leggen tegenover beleidsmakers, subsidieverstrekkers en soms tegenover familieleden op verjaardagen.

Als alternatief voor jarenlange intensieve therapie (werkt ook), geef ik hier enkele tips voor momenten waarop het voelt alsof je werk een illusie is en je geen idee hebt hoe en of je in de toekomst ooit weer iets zult maken. Ik ben tot deze vijf zelfhulptips gekomen tijdens tien jaar vallen en opstaan als beeldend kunstenaar. Het zijn slechts pleisters op de wonden, maar ze geven je misschien net genoeg zelfvertrouwen om je werk weer op te pakken. 

 1. Zoek bevestiging bij iemand die twijfels en angsten overtuigend verwoordt. 
Het verwoorden van onzekerheid leert ons dat we het beschouwen als iets negatiefs en het opvatten als een persoonlijk falen, maar ook dat onze onzekerheid deels samenhangt met wat in deze maatschappij als waardevol wordt beschouwd.

“Het is mijn grootste angst dat op een dag blijken zal dat ik het helemaal mis heb gehad, dat het allemaal nonsens was waar ik me mee bezig heb gehouden en dat iedereen dat al die tijd meewarig verzwegen heeft”, schrijft Nicolien Mizee in Faxen aan Ger deel vier. Al sinds 1994 schrijft zij faxen aan Ger Beukenkamp, haar voormalig docent scenarioschrijven. Ger schrijft meestal niet terug. De serie is voor mij een baken van hoop omdat de zorgen van de hoofdpersoon vaak verdwijnen met de tijd. 

2.* Vermijd je familie. 
Wanneer mijn moeder bij mij de geringste twijfel bespeurt, opent ze de vacaturepagina van de overheid. (Als je een kind hebt, vertel het dan heel vaak dat alles goedkomt, zelfs als je dat niet zeker weet.) 

3.** Maak hele grote zware dingen en zorg dat die altijd binnen je blikveld zijn. Huur nooit een opslag en ga samenwonen met je werk. Zo maak je het jezelf onmogelijk om nog te denken dat je niets hebt uitgevoerd. 
Bij mijn vriendin J. ziet dat er bijvoorbeeld zo uit:

“Wat vindt V. hiervan?” vraag ik. 

“Die zoekt het maar uit”, zegt J. terwijl ze een kist van twee bij twee opzij probeert te duwen om bij de keuken te komen. Op de grijze vloer staan zeventien houten kisten van verschillende afmetingen, met als overeenkomst dat op elke kist het woord ‘fragiel’ staat geschreven. Ik krijg koffie en we vinden een plek op een paar kisten voor het raam. De kisten bevatten objecten van keramiek die samen een pre-composed oeuvre vormen, een oeuvre voor de toekomst. Dit oeuvre is misschien een poging om de toekomst te beheersen, waarbij met de keuze van het materiaal zelfs de kans op stuk gaan al is ingecalculeerd. Composed betekent niet alleen samengesteld, maar ook kalm. 

4. (Her)lees het essay Learning to Work (1977) van psycholinguïst Virginia Valian. Dit essay is voor mensen wier angsten en zelfhaat de kop opsteken zodra er iets werkachtigs moet gebeuren. Valian beschrijft hoe het haar uiteindelijk lukte om dagelijks vijftien minuten te werken. Wat ik het mooiste vind aan haar verhaal is dat ze voor zichzelf probeert te definiëren welke rol ze wil dat werk in haar leven speelt. Ze besluit dat haar relaties, vrienden en andere activiteiten voor haar net zo belangrijk zijn. (En ja, ook op deze manier kun je carrière maken, als dat is wat je wilt).

5. Zoek je vrienden op en roep met veel gevoel voor drama dat je niks kunt, geen fuck hebt gedaan en dat je beter iets anders kunt gaan doen. Zij zullen je er onvermoeibaar aan herinneren dat je heus wel iets hebt uitgevoerd en je werk echt de moeite waard is. Alles komt goed, dat zei die aardige astrologe op YouTube net ook.

*Als je al bij de overheid werkt, bezoek dan juist je familie. Zij zullen vervuld zijn van trots.

**Voor mensen die zich liever ver houden van klei, verf en hout, is het ook een optie om alle rapporten, teksten, presentaties en verslagen die je ooit hebt gemaakt uit te printen en op te hangen. Als je je niet senang voelt bij de aanwezigheid van zoveel tekst in je woonruimte, of een klimaatvriendelijker alternatief zoekt, zet dan voor elke volbrachte taak een plant in je huis te zetten. Dan weet je vanzelf wanneer je genoeg hebt gedaan.

Katinka van Gorkum is beeldend kunstenaar en schrijver.