Frans Haks mag zichzelf graag horen.
Zijn prikkelende uitspraken zijn altijd een amalgama van provocatie, valsenichterigheid en overtuiging. Na zijn gedwongen vertrek uit Groningen heeft de wraakzucht zich aan dat rijtje toegevoegd. Welk aspect wanneer overheerst hangt af van zijn publiek. Bij een volle bak regeert de ijdelheid, alleen in kleine kring wint soms de overtuiging.
Na een dag vol zelf gecreëerde ellende wil ik nog wel eens onderuit zakken om naar door anderen geregisseerde ellende te kijken. Een praatprogramma voldoet het best aan die behoefte. Zo keek ik een tijdje geleden laat op de avond naar die mevrouw met die opmerkelijke knieën-fetisj. Remy van der Elzen. Ellende op zijn mooist, want op zijn smalst. Ze moet en ze zal de snik uit haar gast naar boven halen. Voor iedereen zijn de jaren zestig voorbij, bij haar leeft de sociale-academie-plakkerigheid nog voort.
Bij Frans Haks moest ze het zonder die snik stellen. Hij had het interview volledig onder controle. Over bepaalde pijnlijke onderwerpen wilde hij niet praten. De woorden fraude en misbruik waren taboe. Hij had er geen zin in om naar aanleiding van televisiefragmenten tot een gespreksonderwerp te komen. Dat gebeurde dan ook niet. Een zelfgemaakt videootje tonen? Tot zulke domme bezigheden verlaagde hij zich niet. Een interview is best, graag zelfs, maar dan wel onder zijn voorwaarden. Hij kon daarom vrijelijk al zijn stokpaardjes berijden. Weer die verhalen die al in alle kranten hebben gestaan en die hij in zijn venijnig van-zich-afschrijf-boekje nog eens tot op het bot had uitgebeend. Niet zonder humor, maar toch.
Op een gegeven moment wist Van der Elzen hem toch tot een verrassende uitspraak te verleiden. In de kunst, oreerde de parmantige exmuseumdirecteur, gebeurt niets meer. Nieuwe culturele ontwikkelingen zag je tegenwoordig alleen nog maar in de mode en in de wereld van het design. Het was veel interessanter tijdschriften in te kijken, dan naar een tentoonstelling te gaan.
Overmand door vermoeidheid ontging me even de onzinnigheid van deze uitspraak. Hoe vaak was ik niet teleurgesteld een galerie uitgelopen? Hoe vaak voelde ik me niet bekocht in een museum? Hoe vaak had ik me niet in het weekend thuis opgesloten met een stapel tijdschriften alsof er geen fantastische openingen waren die naar mijn aanwezigheid hunkerden? Dit moment van verstandsverbijstering duurde gelukkig niet lang. Natuurlijk is het onzin wat Haks zei. Mode en design nemen deel aan die ratrace van trends en gecreÎerde behoeftes. Ze moeten zich wel ontwikkelen, anders gaan ze financieel ten onder. Dat mag een stimulerend effect hebben op de makers, maar dat effect duurt net zo lang als de wispelturige klant dat toestaat. De ontwikkeling waar Haks op doelt is de ontwikkeling van een topsporter. Na één, hooguit twee jaar is hij zijn record kwijt. Zelfs Carl Lewis had niet het eeuwige leven.
Maar is er dan geen sprake van kwakkelende kunst? Zeker, maar dat komt juist door al die grote en kleine Haksen. Die hebben de kunst in diezelfde ratrace getrokken. Die hebben de tijd voor bezinning en het ontwikkelen van nieuwe ideeën ingewisseld voor vluchtige momenten van roem. Die zorgen ervoor dat jonge kunstenaars als een gek achter hypes aanhollen en daarmee zichzelf onvermijdelijk veroordelen tot de armoedige status van de gehandicapte kloon. Die maken dat ik naar het zoveelste Marlene Dumas-aftreksel moet kijken en dat ik genoegen moet nemen met de honderzesentwintigste Nan Goldin-imitatie. Het zijn de Haksen die jong verwarren met kwaliteit en nieuw met origineel. Diezelfde Haksen dwingen talentvolle kunstenaars hetzelfde kunstje vlug en vaak te herhalen, omdat de markt daar om vraagt. Dat ze daardoor vroegtijdig opbranden doet niet ter zake, er staat toch al weer een nieuwe ‘ontwikkeling' in de startblokken.