Zijn wij ons ervan bewust dat wij kunst vaak maar met één zintuig ervaren? We maken met name gebruik van ons zicht wanneer wij kunst bekijken als toeschouwer; alleen al uit deze twee woorden blijkt dat de kunstwereld visueel georiënteerd is. Toch worden in het dagelijks leven voortdurend al onze zintuigen geprikkeld. Waarom zouden wij ons in de ervaring van kunst dan laten beperken? Kunst zou ook moeten kunnen worden gevoeld, gehoord, geroken en geproefd. De beleving van kunst is tenslotte – bewust of onbewust – altijd multizintuiglijk: het is een totaalervaring die niet teruggedrongen kan worden tot één zintuig. Juist door onze niet-visuele zintuigen erbij te betrekken kunnen wij onze kunstervaring verrijken, dit heeft het Van Abbemuseum goed begrepen. Daar is dit jaar een experimentele multizintuiglijke tentoonstellingsruimte geopend onder de naam The Multisensory Museum. Het Van Abbemuseum heeft onderzocht hoe de museumruimte geherdefinieerd kan worden vanuit een multisensorisch en inclusief perspectief.  

Multizintuiglijke praktijken zijn er vaak op gericht de kunstervaring van mensen met een beperking te verbeteren, voor wie een uitsluitend visuele beleving vaak niet de beste manier is om kunst te ervaren. Tijdens het ontwerpproces hebben architecten Peter-Willem Vermeersch en Tomas Dirrix daarom nauw samengewerkt met deze ervaringsdeskundigen. Door expertises te bundelen is er een ruimte ontstaan waarin de ervaring van alle bezoekers wordt verrijkt, ongeacht of zij een beperking hebben. The Multisensory Museum biedt iedereen de mogelijkheid de ruimte op eigen initiatief te bezoeken. Het onderscheidt zich hiermee van veel voorgaande multizintuiglijke initiatieven, die veelal alleen onder begeleiding konden worden ondergaan. Juist doordat The Multisensory Museum een zelfstandige multizintuiglijke ervaring is, is de drempel laag. 

Andrzej Wróblewski’s schilderij Dazenie do Doskonalosci (1952) vormt het uitgangspunt van The Multisensory Museum. Het schilderij toont figuren die ieder een eigen ladder beklimmen. Twee zijn ter aarde gestort, terwijl drie anderen omhoog klimmen en naar de hemel reiken. Vrij vertaald is de titel ‘Streven naar excellentie’. Dit thema zou Van Abbe’s keuze voor het schilderij kunnen verklaren. Het museum lijkt met deze speciaal ingerichte ruimte tenslotte ook boven zichzelf uit te willen stijgen, doordat het de ervaring van Wróblewski’s schilderij multizintuiglijk maakt en zo probeert te verrijken. Hoewel het werk in 1952 uiteraard niet is geschilderd met de intentie het te vertalen naar andere zintuigen, is dit het Van Abbemuseum toch gelukt: Dazenie do Doskonalosci kan worden bekeken, geroken en gevoeld. Mijn beleving in The Multisensory Museum reikt zelfs nog verder dan alleen het ervaren van Wróblewski’s schilderij: de tentoonstellingsruimte op zich lijkt een kunstwerk geworden. Door met mijn handen de ronde, met vilt beklede muren te volgen, word ik de ruimte in geleid waar Wróblewski’s schilderij hangt. Deze ruimte heeft door de kleur van de muren en het gedimde licht een gelige gloed, die aansluit bij de kleur van het schilderij. Er liggen reliëfs en er staat een maquette gemaakt door ontwerper Simon Dogger, als een driedimensionale interpretatie van het kunstwerk. Op twee manieren is hiermee wat op het schilderij te zien is omgezet in iets tastbaars. Daarnaast kan ik ceder en ozon ruiken, twee geuren ontwikkeld door kunst- en geurhistoricus Caro Verbeek in samenwerking met Iscent. De geuren vertalen de betekenis van het werk in een andere zintuigelijke dimensie. Bij de geur van ceder wordt bijvoorbeeld vaak de link gelegd met potloden, die veel worden gebruikt op school en dit is een plek waar bij uitstek naar excellentie wordt gestreefd. Wat ik mis is geluid: Wróblewski’s schilderij is niet te beluisteren. Terwijl het volgens mij juist een mooie toevoeging zou zijn als de betekenis van het werk ook in klanken zou zijn vertaald.  

In dit onderzoek naar een multizintuiglijke tentoonstellingsruimte stond de vraag centraal in hoeverre onze perceptie van kunst verandert wanneer een ruimte vanuit alle zintuigen is ontworpen. In The Multisensory Museum wordt de ervaring van Wróblewski’s Dazenie do Doskonalosci verrijkt. Enerzijds doordat de ruimte zelf de zintuigen al prikkelt, ongeacht het schilderij. Anderzijds doordat het schilderij zowel bekeken als gevoeld en geroken kan worden. Belangrijk – en hierin is het museum goed geslaagd – is dat zowel het uiterlijk als de interpretatie van het schilderij naar de andere zintuigen is vertaald, zodat het in zijn geheel multizintuiglijk kan worden ervaren. Het uiterlijk kan worden bekeken en gevoeld, de interpretatie kan worden gelezen en geroken. Iedere zintuiglijke beleving voegt een andere laag van betekenis toe en maakt het bovendien tot een zeer lichamelijke ervaring.  

The Multisensory Museum kan als voorbeeld dienen voor toekomstige experimenten gericht op het creëren van multizintuiglijke tentoonstellingsruimten. Bezoekers zouden in toenemende mate de mogelijkheid moeten hebben om zelfstandig hun zintuigen te prikkelen en zo hun ervaring van kunst te verrijken. De belangrijkste stap waarvan ik hoop dat die in de komende jaren kan worden gemaakt, is die van multizintuiglijke tentoonstellingsruimten naar multizintuiglijke musea: waar het vanzelfsprekend is om kunst met alle zintuigen te ervaren. De beleving van kunst is iets moois, dat nog mooier kan worden gemaakt door hier ook de zintuigen voelen, horen, ruiken en proeven bij te betrekken. Dit artikel kun je natuurlijk lezen, maar het beste is om je eigen zintuigen uitvoerig te laten prikkelen in The Multisensory Museum. Al onze ervaringen zijn tenslotte persoonlijk. 

Lindsay van Rijn is kunsthistorica en volgt de master museumconservator aan de Vrije Universiteit. Zij specialiseert zich in multizintuiglijke kunst(beleving).