De Utrechtse wijk Leidsche Rijn is één van de grootste nieuwbouwprojecten in Europa. In 2015 moeten er 80.000 mensen wonen. Waar in het hart van de wijk het bruisende centrum zal verrijzen, ligt vooralsnog een landelijke oase van weidegrond, bomen en boerderijgebouwen. Het ‘meerjarige kunstproject voor Leidsche Rijn’ BEYOND heeft op deze idyllische maar gedoemde locatie een kunstmanifestatie georganiseerd waarin gereflecteerd wordt op dit soort ontwikkeling van nieuwe stedelijke omgevingen. Eerder, in 2003, ging het in Parasite Paradise om (mobiele) architectuur en infrastructuur. Dit keer wordt in Pursuit of Happiness gefocust op de software: de bewoners en hun dromen, verlangens en idealen. Pursuit of Happiness is een rijk geschakeerde, goed georganiseerde manifestatie. Er zijn installaties, videopresentaties, lezingen, film- en muziekavonden. Er is eten en drinken. Er zijn kindermiddagen. Er is een uitstekende catalogus.

Aan de tentoonstelling wordt deelgenomen door vijfentwintig kunstenaars uit binnen- en buitenland. Daar zijn bekende namen bij: Monica Bonvicini, Aernout Mik, Anri Sala en Santiago Sierra bijvoorbeeld. Elf kunstenaars maakten speciaal voor deze gelegenheid nieuw werk, na een verblijf en onderzoek ter plaatse. Dat resulteerde in een aantal gevallen natuurlijk in het obligate misbruik van zielige mensen die het moeilijk hebben, zoals asielzoekers (liefst uitgeprocedeerd) en allochtone adolescenten.

En ook wordt weer ‘s een eenvoudig-en-authentiek-levendoeroud- volk-dat-nog-steeds-bestaat-al-zijn-ze-nog-maar-metweinig- en-hebben-ze-het-moeilijk van stal gehaald en ons ter meditatie voorgeschoteld. Ditmaal zijn dat de Toda uit India. Claudia & Julia Müller, de Zwitserse kunstenaars op wier rekening dit komt, melden in de catalogus: ‘Ze zijn niet christelijk of boeddhistisch, maar hangen wel een geloof aan’. Ja, dat mag wel opmerkelijk heten in het overwegend hindoeïstische, islamitische, janaïstische, sikhistische, animistische India. Overigens leert mijn onderzoek dat in het standaardwerk The Toda People of South India van Anthony R.Walker een hoofdstuk staat dat The Western Romance with the Toda heet. Nieuwbouwprojecten voorzien kennelijk ook in gemeenplaatsen.

Maar er is ook veel moois te zien, dat doorvoeld en doordacht, en soms zelfs moedig is. Neem bijvoorbeeld het hilarische Up!, waarin Erik van Lieshout ons ongegeneerd een blik gunt in zijn (en daarmee, ach, ons aller) getourmenteerde bestaan. ‘Van mijn vader heb ik nooit een blijk van waardering gehad! Ja, toen ik beroemd werd. Maar toen was ik al 25!!’. De roestige container waarin de video vertoond wordt, het lullige gordijntje voor de ingang dat niet tegen het binnenvallende licht helpt, de in elkaar geflanste bankjes waarop we moeten zitten, het heeft dat aandoenlijk krakkemikkige van meedogenloos hoog werkelijkheidsgehalte dat al Van Lieshouts werk kenmerkt. Nog nooit heb ik zo gelachen bij een kunstwerk.

Van Lieshout zoekt het geluk. En dat doen ook de bewoners van het door de Disney Company op poten gezette safe en secure droomdorp Celebration in Florida. Die denken zelfs het gevonden te hebben. Tot ze uit de droom geholpen worden door datzelfde Disney. Zie Celebration van Quirine Racké en Helena Muskens. Gelukkig zijn ook de echtelieden in het huiveringwekkende Living a Beautiful Life van Corinna Schnitt, althans dat zeggen ze. De gelukkigste indruk nog maken de doodarme Mexicanen die in New York het hoofd boven water moeten zien te houden met het inzamelen van lege blikjes. Zie Latitas van Sol Aramendi.

Sommig werk op deze tentoonstelling gaat niet over geluk, maar maakt gelukkig. Zoals het paviljoen dat op verzoek van BEYOND door Stanley Brouwn werd ontworpen en door architect Bertus Mulder werd uitgevoerd. Deze ultiem-modernistische mini-kunsthal, passend eenvoudig Het gebouw geheten, is een weldaad van rust en evenwicht voor oog en geest. En op zijn eigen wijze ook heel humoristisch.

Op de bovenverdieping ervan pleegde Guillaume Leblon een tegendraadse architectonische ingreep, die dat geluk – zoals het hoort – toch weer verstoort. Leblon bouwde simpelweg twee wanden uit tot een robuuste, onordelijke rotspartij. Met deze wildgroei becommentarieert hij effectief al ons vertwijfelde geloof in maakbaarheid en beheersing, of het nu om Leidsche Rijn gaat of om ons eigen kleine leven. Kijk je ernaar van buitenaf, dan zie je in één oogopslag de onberispelijke buitenkant van dit perfecte architectonische lichaam, en – door het raam – het omineuze gezwel binnenin.

Dat je kunt plannen en verlangen wat je wilt, maar dat het leven toch zijn eigen ongewisse gang gaat, ontdekte ook Tomas Saraceno. Die zou iets gaan doen met spinnenwebben op het terrein. Hij markeerde ze met resten bouwmateriaal en ander afval. Maar de spinnen verdwenen en Saraceno stapte noodgedwongen over op een ander plan. De spinnenwebmarkeringen echter bleven. Fraaie toevallige sculpturen zijn het, waarvan het onzeker is of ze wel tot de tentoonstelling behoren en zelfs of ze wel kunst zijn. En of het Saraceno is die we ervoor moeten prijzen.

*aldus Erik van Lieshout in Up!