Zoals veel bijeenkomsten en kunstevenementen nu vindt YES van de Slow Reading Club (SRC) online plaats via Zoom. SRC beschrijft deze online ruimtes als ‘luchtloos’. Volgens hen sturen programma’s als Zoom wel representaties van lucht heen en weer tussen beeldschermen, maar vormen zij zelf slechts een ‘gladde afdichting van dit digitale vacuüm’. Dat luchtloze is handig nu andermans adem een potentieel gevaar vormt, maar werkt mogelijk ook verstikkend en isolerend; de sociale ruimte wordt nooit werkelijk gedeeld. Voor veel online kunstevenementen leidt het tot eenrichtingsverkeer waarbij het publiek kijkend, luisterend of lezend thuis zit. Het roept de vraag op wat overblijft van de rol van het publiek. Is er nog sprake van een gedeelde ervaring? Of worden deelnemers nu individuele toeschouwers, als met een boek op de bank?

Slow Reading Club is in 2017 opgericht door Bryana Fritz en Henry Andersen. Zij geven bijeenkomsten vorm waarin de solitaire, introverte daad van het lezen wordt ontvouwd tot een gedeelde, performatieve activiteit waarin tekst, lichaam, stem en ruimte allemaal meedoen. Simpele instructies laten deelnemers verschillende configuraties verkennen van hardop of in stilte lezende stemmen, de positie en houding van het lezende lichaam en de effecten van het al dan niet volgen van de tekst. Kunstruimte radialsystem in Berlijn nodigde SRC uit voor hun online serie New Empathies – Far from a Distance. Ik leerde SRC vorig jaar kennen bij Showroom MAMA in Rotterdam. Het luchtige, ontspannen plezier van hun leesoefeningen maakte mij nieuwsgierig naar hoe zij die naar een virtuele versie zouden vertalen.

Eenmaal ingelogd bij Zoomstel ik verbaasd vast dat we maar met zijn vieren zijn. Bryana en Henry vragen ons, hun twee participanten, om onze ramen en deuren te openen. Hierdoor kan tijdens YES (hopen zij) “een briesje ontstaan tussen onze verschillende ruimtes”. Waar deelnemers normaal gesproken een reader krijgen stuurden Bryana en Henry dit keer een zipfile van 1,3 GB. Daarin vinden we het leesmateriaal dat tijdens het evenement zal worden ingezet en dat Bryana en Henry verzamelden gedurende “huiselijke, scherm-georiënteerde activiteiten tijdens de langzame weken van maart en april 2020”.

De navigatie door het bestand blijkt onderdeel van het project. YES.zip bestaat uit meerdere mapjes die samen in de standaardopmaak van mijn Mac-computer het woord “YES” spellen. Deze mapjes bevatten allerlei folders en bestanden; door te klikken op het mapje a box en dan door te openen kom je bijvoorbeeld in een gang terecht met foto’s van schrijvers en dichters (Kathy Acker, Susan Sontag, Eileen Myles, Jean Genet en meer goed gezelschap). Via de hallway kun je de double doors passeren waar een pdf-bestand genaamd book op een table ligt. In het mapje table zit weer een pdf van Enzo Mari over hoe je zelf meubels kunt maken. Heel YES.zipzit zo in elkaar, als een met knullige opmaaktechnieken vormgegeven doolhof.
Tijdens onze sessie openen wij slechts één ‘kamer’ van dit bouwwerk, maar worden we uitgenodigd het bestand verder te verkennen en/of door te sturen. Zoals YES.zip zichzelf ontvouwt (unzipt) op mijn computer, zo kan het voort reizen door het te zippen en te unzippen, als een vacuümzak met winterkleren.

Eenmaal in de krochten van YES openen wij elk een van de pdf-bestanden North, East, South en West. Zij bevatten allevier een gedicht van beat-dichter Leslie Scalapino, dat op vier verschillende manieren gearceerd is. Terwijl onze microfoons op stil staan proberen wij het gedicht gezamenlijk hardop te lezen. Op de punten waarop mijn tekst gearceerd is houd ik de spatiebalk ingedrukt, waarmee ik tijdelijk voor iedereen te horen ben. Henry beschrijft het als vier zangers op een binnenplaats die op verschillende momenten hun ramen openen en sluiten. Het gedicht van Scalapino gaat rond en rond, de bijzinnen openen weer naar nieuwe zinnen.

Tijdens het voorlezen lopen onze verschillende kanalen soms synchroon, soms hoor ik mijn stem door de lippen van iemand anders en soms hapert iemand. De geluidloze voorlezende gezichten lijken op vissen die naar lucht happen. Bryana en Henry benoemen dat via Zoom allerlei dingen niet mogelijk zijn. Zijdelingse blikken, aanrakingen onder tafel, tegelijkertijd praten en onderling fluisteren zijn allemaal gesprekstechnieken die ons digitale gereedschap uitsluit. Deze beperkingen leiden ertoe dat publiek tijdens online kunstevenementen bij voorbaat gemute wordt (“om feedback te voorkomen”). Daarom koos SRC voor een micro-publiek.

De tweede lezing is een langer gedicht van Scalapino; wij volgen hetzelfde protocol. Ik heb het dit keer wat moeilijker; mijn kat is (door de open deur) de kamer binnengelopen en jaagt op mijn vingers die de spatiebalk in moeten drukken. Henry loopt vast. Zoom wijst de beurt aan en bepaalt het ritme. De ruimte waar ik me in bevind, de software, de bestanden en de spatiebalk weigeren op de achtergrond te blijven en lezen mee. Ik zit nog steeds in mijn slaapkamer, het kunstpubliek waar ik deel van uitmaak bestaat uit deze niet-menselijke en digitale figuren, maar een gedeelde ruimte is het wel degelijk. Tijdens dit simpele protocol ervaar ik een lek, hoe klein dan ook, in de gladde afdichting tussen mijn binnenruimte met kat en de virtuele, luchtloze ruimte, en ik voel een zeldzaam briesje in het vacuüm van deze gecomprimeerde tijd.

Pia Louwerens is schrijver en kunstenaar.