Benjamin Franklin schreef in 1779 in Morals of Chess dat schaken een afspiegeling van het leven is. Je kunt punten scoren, je hebt te maken met concurrenten of tegenstanders en je zult een grote verscheidenheid aan goede en slechte gebeurtenissen meemaken, deels beïnvloed door het effect van je voorzichtigheid of het gebrek daaraan. Ik denk dat Idan Hayosh, in 1979 in Israël geboren, zich kan vinden in deze uitspraak. Hayosh sluit zijn werkperiode aan de Rijksakademie af met een confronterende presentatie.
Op tafels die in een u-vorm zijn opgesteld, staan zestien schaakborden met schaakstukken en zestien schaakklokken nauwkeurig symmetrisch geplaatst. Achter elk schaakbord staat een lege stoel. De muren zijn verhuld met rode gordijnen en ook de tafels zijn er aan de voorzijde mee afgehangen. Spotlights versterken de verwachtingsvolle theatrale sfeer. De verstilde vormgeving van dit decor, deze arena voor een simultaanschaakwedstrijd, vindt zijn opponent in het geluid van militair tikkende klokken. Er is nog geen schaakstuk aangeroerd, maar de tijd loopt al en is meedogenloos.
Er zijn geen spelers te bekennen. Blijkbaar gaat het Hayosh niet om de actoren, maar om het spel en de regels. In het schaken speelt toeval of geluk geen rol. De zetten staan vast en de mogelijkheden van elke speler zijn inzichtelijk. Strategisch inzicht, ervaring en moed bepalen de zetkeuze van de spelers in hun poging om de vijandelijke koning te veroveren. Volgens Franklin scherp je met dit denkspel je vooruitziende blik en train je behoedzaamheid. Elke stap heeft zijn consequenties.
Ik kijk naar de vloer en zie dat ik in een basketbalveld sta, op de vrijeworplijn in de bucket om precies te zijn. Volgens de regels mag de aanvallende partij maar drie seconden in dit trapeziumvormige gebied rond de basket staan, voordat een speler een schotpoging moet doen. Niet alleen het getik werkt op mijn zenuwen, deze gedachte ook. Even schiet er door mijn hoofd dat ik nu een zet moet doen. Maar ik beheers mij, draai me om en loop naar Hayosh’s andere werk.
Op een beeldscherm is te zien hoe de cameraman langzaam het lichaam van een slang in close-up filmt (kijk hier). Ik voel de naderende confrontatie, maar word alsnog overvallen door de uithaal van de slang, recht in de camera. In een reflex trek ik mij terug en slaak een gil. Ondertussen schiet er een beeldsequentie van aanvallende slangen voorbij, voordat het filmpje opnieuw begint. Lachend van opluchting verlaat ik de ruimte. In elke confrontatie, hoe reëel of irreëel dan ook, is het moeilijk de reflex te controleren.