Een Afrikaanse man in een fel rood pak met daaronder een hip donkerblauw overhemd met witte strepen en hoge boord loopt elegant op een kleine catwalk die speciaal voor de opening van de tentoonstelling is neergelegd. Na enkele sensuele ‘moves’ verdwijnt hij onder luid gejuich en applaus in de menigte die op de opening is afgekomen.

Het Amsterdams Fonds voor de Kunst en het Prins Claus Fonds bundelen hun krachten en hebben een internationaal kunstprogramma samengesteld, het programma gaat in op actuele thema’s en wil zich richten op diversiteit, kwaliteit en innovatie. Op 25 maart 2010 opende de eerste tentoonstelling van het programma: Gentlemen of Bacongo, dat bestaat uit een serie foto’s van de Italiaanse fotograaf Daniele Tamagni.

In de galerie van het Prins Claus Fonds zijn fascinerende kleurige foto’s te zien. Of liever gezegd, de mannen op de foto’s zijn gekleed in duur uitziende twee- of driedelige kostuums in felle kleuren. Beelden die niet voldoen aan de associaties die men gewoonlijk heeft met Afrika. Dat waren toch mensen die leven in armoede en in overbevolkte townships? Mensen die gekleed gaan in oude vodden of in de typisch Afrikaanse wikkeljurken in veelkleurige dessins en motieven? Het ‘Afro-pessimisme’ dat helaas nog steeds heerst in het Westen wordt gedeeltelijk ontkracht bij het zien van deze foto’s die er op het eerste gezicht vrolijk uitzien.

In Congo bestaat een subcultuur waar alles draait om uiterlijk, stijl en elegantie. De mannen die zich in designpakken steken, noemen zich ‘Sapeurs’, wat in het Frans brandweerman betekent. Een beroep dat je niet meteen associeert met elegantie maar wat zou verwijzen naar de brandweerkazerne in de Congolese hoofdstad Brazzaville waar volgens velen de eerste ontmoetingsplaats was voor deze heren. Hoewel liever wordt gezegd dat Sapeur afkomstig is van ‘la SAPE’ (Société des Ambianceurs et des Personnes Elégantes), een groep heren die er als dandy’s uitzien. ‘Saper’ is ook een plat Frans woord voor jezelf mooi maken.

De Sapeurs hebben hun eigen regels en steken elkaar de loef af met hun kleding en accessoires bestaande uit brillen, handschoenen en een pijp of sigaar. Tabak is erg duur in Congo dus het is zaak om op het juiste moment je sigaar of pijp aan te steken. Er mogen nooit meer dan drie kleuren in een outfit gecombineerd worden. Het vertoon van elegantie gaat verder dan kleding, het heeft ook te maken met de manier van lopen en bewegen, schouders en buik vooruit, kont naar achteren en de voeten zijwaarts gericht.

Ondanks de rivaliteit onderling wordt er nooit geweld gebruikt. De Sapeurs zijn pacifistisch en proberen met hun dandy bestaan juist te ontkomen aan de armoede en het geweld in Congo. Het geeft hun leven letterlijk meer kleur. De vraag is natuurlijk hoe de Sapeurs aan hun pakken van Yves Saint Laurant, Armani en Gaultier komen? Sommige Sapeurs zijn in Europa geweest en verzamelen daar hun ‘Gamme’ (kleren) of ze vragen een familielid. Ook zijn er veel tweedehands markten, maar nog vaker zijn ze geheimzinnig over de herkomst.

‘Een Congolese Sapeur is een gelukkig man, ook al eet hij niet. De juiste kleren voeden immers in hun ogen de ziel en geven het lichaam voldoening’, beschrijft Daniele Tamagni in het boek Gentleman of Bocongo dat hij in 2009 publiceerde. Tamagni is een kunsthistoricus en freelance fotograaf. Hij heeft een grote interesse in Afrikaanse en Caribische culturen en zijn werk is dan ook veelal documentair. Regelmatig verschijnen zijn reportages in het Italiaanse blad Africa.

De achtentwintig foto’s in de expositie zijn verspreid te zien door het gebouw van het Prins Claus Fonds. Sommige foto’s zijn ingelijst, andere zijn op aluminium gedrukt en worden zonder lijst gepresenteerd. De foto getiteld Willy Covary springt meteen in het oog. Een Congolese man in een knalroze pak met roze bolhoed, bordeauxrode das met dasspeld en in dezelfde kleur een pochet, loopt in vlotte pas op de toeschouwer af. Tussen zijn kaken houdt hij een sigaar geklemd. Hij vormt een vreemd contrast met de wat armoedige straat op de achtergrond.

Een andere foto geeft een vergelijkbaar tafereel weer: een man in een knaloranje pak leunt nonchalant tegen de deurpost van een blauw huis met een kaal erf en naast de was die te drogen hangt. Het Prins Claus Fonds heeft op de muur achter deze foto een gekleurd vlak geschilderd zodat de foto een nog exotischer uitstraling krijgt. Door het enorme contrast dat de Sapeurs vormen met hun omgeving, zijn de foto’s fascinerend en wil je meer over deze heren weten.

De foto’s bevestigen het Afro-pessimisme niet maar roepen eerder de ‘exotische blik’ op, dat nog eens versterkt wordt door de gekleurde vlakken achter enkele foto’s. Esthetisch is het prachtig maar het doet je bijna vergeten dat het leven van de Sapeurs mooier lijkt dan het is en dat de mode een laatste strohalm is waar zij zich aan vastklampen.