Onlangs overleed de bedenker van de populaire televisieserie M.A.S.H. Deze serie volgde het wel en wee van de bemanning van een mobiel veldhospitaal tijdens de Koreaanse oorlog in de jaren vijftig. De mix van tragedie en humor schreef televisiegeschiedenis. Omdat hoofdrolspeler Alan Alda de oorlog niet leuker wilde doen lijken dan in werkelijkheid het geval was, liet hij in zijn contract opnemen dat iedere aflevering minstens één scène moest bevatten die zich afspeelde in de operatiekamer.

In de hedendaagse realiteit van oorlogsvoering doet men er daarentegen alles aan om het gewelddadige karakter van militaire operaties te verbloemen. Militaire operaties dragen sinds de Tweede Wereldoorlog vaak goed in het gehoor liggende eufemistische namen als Operation Blue Tiger of Operation El Dorado Canyon. De namen lijken zo uit een spannend jongensboek te komen en je vergeet bijna dat bijvoorbeeld de benaming Operation El Dorado Canyon staat voor de aanval van de Verenigde Staten op Libië in 1986. Militaire acties worden zo beheersbaar mogelijk gemaakt voor politici, pers en bevolking.

Dit gegeven vormt het uitgangspunt van het werk Operational Play van de Zuid-Koreaanse kunstenaar Hwayeon Nam (1978). In Casco toont zij de videoregistraties van een performance die in mei van dit jaar zowel in een stadspark in Seoul als in de binnenstad van Utrecht is opgevoerd. Het script van deze performance bestaat uit basale aanwijzingen voor een aantal personages die allen de naam dragen van een historische militaire operatie. De participanten aan de performance mochten zelf hun personages kiezen en droegen een specifieke vermomming in de vorm van een eenvoudig masker. Hen werd verzocht een typerende beweging voor het personage te ontwikkelen, zodat er uiteindelijk sprake was van een collectief geïmproviseerde choreografie. Daarnaast dienden de spelers de interactie met elkaar en met toevallige voorbijgangers aan te gaan.

De twee interpretaties van hetzelfde script worden in dezelfde ruimte gelijktijdig op twee schermen vertoond. Hierdoor wordt de toeschouwer automatisch ertoe bewogen de beelden met elkaar te vergelijken. Direct valt het verschil op tussen de performance in Seoul en in Utrecht. In Utrecht zie je dat voorbijgangers op de performance reageren: een gezette toeschouwster draait ook gezellig een rondje met de performers mee en fietsers die de camera zien steken hun hand in de lucht. In Seoul daarentegen schenken voorbijgangers geen enkele aandacht aan de performers of de camera, zij lijken zich er niet eens bewust van te zijn en houden hun gezicht strak in de plooi. Slechts een klein meisje op haar fietsje kijkt eenmaal om.

De registratie van de Utrechtse performance is gefilmd met een handheld camera waardoor de beelden schokkerig en amateuristisch ogen. De Koreaanse performance daarentegen is met behulp van een high definition camera met een vast standpunt vastgelegd. De beelden ogen gebalanceerd en professioneel. In beide registraties hoor je op de achtergrond regieaanwijzingen aan de performers. Deze aanwijzingen zijn in de Utrechtse film ook als ondertiteling aanwezig. De Koreaanse performers lijken directer op de aanwijzingen te reageren en hun bewegingen zijn veel gestileerder dan die van hun Utrechtse collega’s. Gevolg van de vaste cameravoering en de afgeregisseerde bewegingen is dat de Koreaanse versie meer de kant op gaat van een speelfilm, terwijl de Utrechtse versie meer de charme heeft van een homevideo.

In de Koreaanse versie valt vooral de rol van de bokser (Operation Boxer) op door de krachtige gestileerde bewegingen en de gedreven mimiek. Het is ook juist deze bokser die door zijn militaristische bewegingen in herinnering weet te roepen dat alle personages in de video verwijzen naar een militaire operatie. Net als de eufemistische benamingen voor deze operaties doen de schijnbaar onschuldig ogende beelden je dit bijna vergeten. De toeschouwer wordt door het kinderlijke rondspinnen van de personages een uitgedokterd rad voor de ogen gedraaid. Pas wanneer je je hier bewust van wordt ga je zien dat de collectief geïmproviseerde choreografie helemaal niet zo onschuldig is als op het eerste gezicht lijkt. Personages worden vernederd, uitgelachen of vermoord.

Militaire operaties worden in benaming en beeld gepresenteerd als kinderspel. Het wordt behapbaar gemaakt, waardoor wij er als mensen gemakkelijker mee kunnen omgaan. Hwayeon Nam maakt ons er van bewust dat zowel de benaming van operaties als haar performance en de registratie ervan de lading niet kunnen dekken van wat een militaire operatie precies behelst. De realiteit van een militaire operatie heeft vele verschillende gezichten en interpretatiemogelijkheden.