Nieuw licht op gevonden foto’s

Annelieke van Halen
uit In Almost Every Picture #1 (2001)

Een modieus geklede vrouw glimlacht je tegemoet op het affiche van de tentoonstelling Loving Your Pictures in het Centraal Museum, waar acht fotoseries van found footage te zien zijn. Sierlijke letters vermelden de titel van de expositie met daaronder in roze letters de naam van de samensteller ervan: Erik Kessels. De afbeelding straalt nostalgie, onschuld en burgerlijk geluk uit. De aankondiging van de tentoonstelling doet vermoeden dat je gezellig in andermans fotoalbums kunt gaan bladeren. Maar er blijkt meer te spelen dan enkel nostalgie.

Erik Kessels (1966), directeur van communicatiebureau KesselsKramer en samensteller van verschillende publicaties en tentoonstellingen, presenteert in Utrecht een scala aan amateuren gebruiksfoto’s die hij vond op markten en internet. Kessels selecteerde en bewerkte dit fotomateriaal en plaatst het in de museale context van het Centraal Museum, waardoor de oorspronkelijke functie komt te vervallen en met name de esthetiek van de beelden wordt benadrukt.

De tentoonstelling beslaat zeven ruimten, waar acht fotoseries van anonieme fotografen te zien zijn. Voor vrijwel elke serie is een andere vorm van presentatie gebruikt. Zo is een aantal reeksen opgeblazen tot groot formaat, verwijzend naar reclame en de publieke sfeer. Andere zijn op kleiner formaat ingelijst of als assemblage op de wand geprikt. Deze corresponderen meer met de privé-sfeer. De plaatsing van een koffietafel, burgerlijke fauteuils en canapés in dezelfde ruimtes versterkt deze verwijzing.

In Almost Every Picture #1 (2001) is de meest in het oog springende serie en bestaat uit dertig vakantiekiekjes van een echtpaar uit de periode 1956 tot 1968. Kessels selecteerde deze uit vijfhonderd dia’s en bewerkstelligt met het exposeren ervan nieuwe betekenissen. Momenten die oorspronkelijk als persoonlijke herinnering zijn vastgelegd staan open voor geheel nieuwe interpretatie. Opmerkelijk is de gelijkenis in de manier waarop de foto’s zijn genomen. De man had een bepaalde voorkeur om de momenten vast te leggen alsof hij een perfect plaatje wilde creëren. De vrouw staat op de voorgrond van het beeld in een mooie natuurlijke of juist mondaine omgeving. Vreemd aan de foto’s is dat zij steeds een flauwe glimlach toont, terwijl je zou verwachten dat ze in een dergelijke situatie een stralender gezichtsuitdrukking zou hebben. Was de vrouw niet gelukkig of vond ze zichzelf zo mooier op de foto staan? De onderlinge samenhang van de beelden roept vragen op over de fotograaf en zijn subject en zet zo een narratieve dynamiek in gang. Om antwoorden op de vragen te vinden creëer je een eigen verhaal rond deze twee personen.

Een ander voorbeeld van een fotoreeks die in een nieuw licht komt te staan is In Almost Every Picture #3 (2005). Het zijn foto’s van herten die genomen zijn met een camera voorzien van een bewegingsdetector. Dit toestel wordt doorgaans gebruikt door jagers om hun prooi te lokaliseren. De beelden zijn geprojecteerd op vijf schermen die vrij in de ruimte hangen. Ze verschijnen circa tien seconden en verdwijnen in een zwart beeld, als een in memoriam. Foto’s die oorspronkelijk puur functioneel bedoeld zijn, verkrijgen in de museale context poëtische kwaliteiten.

Loving Your Pictures laat het publiek met andere ogen kijken naar amateur- en gebruiksfotografie, maar slaagt er niet in de aandacht lang vast te houden. Een aantal series is weinig verrassend en toont nauwelijks toegevoegd effect. Je krijgt de indruk dat Kessels nog tientallen andere soorten fotografie had kunnen kiezen. Zijn keuze is enkel gelegitimeerd door het nogal brede en weinig vernieuwende uitgangspunt van objets trouvés in een museale context. De tentoonstelling had aan kracht gewonnen als de initiële opzet sterker was omlijnd. Daarnaast geeft het Centraal Museum blijk van een weinig verfrissend tentoonstellingsbeleid: de series In almost every picture #1–4 zijn alle in boekvorm verschenen en de foto’s zijn reeds getoond in Nederlandse musea en tijdschriften.

LOVING YOUR PICTURES, Erik Kessels, t/m 28 mei 2006

Centraal Museum, Nicolaaskerkhof 10, Utrecht