Wat komt er nu op Nederland 1? Waar blijft het nieuws? De achtergronden? Terwijl het vernieuwde publieke omroepbestel blijft verwarren, doet beeldend kunstenaar Tiong Ang alvast een voorstel. Zijn ’journaal‘ moet via de kunstenaar de veranderingen in onze wereld aangeven. Aanleiding voor dit project is de wirwar aan bespiegelingen in diverse media over de actuele politieke en culturele ontwikkelingen in Nederland. Hiermee lijkt Angs tentoonstellingsconcept minstens zo verwarrend als de reorganisatie van de omroep. Ondanks de gelijke titels is er geen sprake van een expliciete vergelijking met het net. De tentoonstelling Nederland 1 gaat in de eerste plaats over Nederland, of over Nederland in de eerste plaats.

Samensteller Tiong Ang heeft zijn kunstenaars gevraagd positie te kiezen ten aanzien van de huidige ontwikkelingen in Nederland, om ze zo een reactie op een verwarde tijdsgeest te ontlokken. Het beoogde gevolg is een manifestatie van artistieke analyses van nationale identiteit in uiteenlopende media en in verbinding met de historische collectie van museumgoudA. Een niet beoogd, maar voor menig ingewijde van de hedendaagse kunst fascinerend gevolg, is de bijdrage aan het begrip van een heel andere identiteit: die van de recentelijk aan terrein winnende kunstenaarcurator. Beide gevolgen vormen de pijlers van deze bijzondere tentoonstelling.

Hoe ambitieus en bijna onmogelijk het uitgangspunt van Nederland 1 namelijk ook is, als zoektocht naar een identiteit krijgt zij vaste vorm. Deze samenhang is – zeker gezien de veelheid aan deelnemende kunstenaars – bewonderenswaardig. De 35 kunstenaars van Nederland 1 verschillen in leeftijd, achtergrond en bekendheid net zozeer als in hun invulling van Angs uitnodiging. De puur Hollands aandoende, maar eigenlijk zeer venijnige leeuwenbeelden van Libia Pérez de Siles de Castro en Ólafur Ólafsson geven bij de ingang al de maat aan. Hun schilden zeggen ’Tua patria non existat‘ en in het Nederlands ’Jouw land bestaat niet‘. Deze boodschap is er niet alleen voor de uit het buitenland afkomstige en in Nederland werkende en wonende kunstenaar; ook de ‘ware’ Nederlander – deelnemer of bezoeker – wordt terplekke ontworteld. Een eigen land, dus een identiteit bestaat niet. Alles wat getoond wordt, is slechts een persoonlijke benadering van iets wat eigenlijk niet bestaat. Enkel een pluraliteit aan interpretaties, aan artistieke referenties aan de Nederlandse identiteit, geven het begrip bestaansrecht, dat tonen de kunstenaars tezamen zeer goed aan.

Sommige kunstenaars demonstreren een heel persoonlijke beleving van die identiteit, zoals in de film van Frits en Erik Weeda, waar vader en zoon en daarmee traditie en herinnering centraal staan. Anderen registreren het alledaagse Nederland. Zo blijkt de overmaat aan straatafval gemeengoed, bijvoorbeeld op de geënsceneerde ‘vuilnis’-foto’s op billboardformaat door Ni Haifeng, die uit ons Nederland van postzegels, verschoten kranten, lucifers en heel veel sigarettenpeuken duizelingwekkende composities weet te creëren. Een heel tegenovergestelde alledaagsheid wordt aangereikt in de prachtige, verstilde en uitgestorven landschappen van Jan Koster uit de serie Dutchscapes. Politieke wantoestanden zijn onontbeerlijk in de Nederlandse identiteit, dus ook in een artistieke opvatting daarvan – dat is duidelijk in het schilderwerk van de herkenbare hand van Ronald Ophuis. Veel subtieler engagement is er in de kranten van Luuk Wilmering, die pas bij nauwkeurig lezen hun procédé prijsgeven. Wilmerings krantenkoppen zijn letterlijk en figuurlijk verknipt en culmineren daarom in een lachwekkende leugenachtigheid.

Geliefd onderwerp bij de kunstenaars in deze tentoonstelling blijkt – niet verwonderlijk – dat van immigratie, vaak voortkomend uit eigen ervaring. Het werk van de Amerikaans-Nederlandse Renée Ridgway richt zich juist op emigratie. Ridgway kan putten uit een indrukwekkend oeuvre over het idee van ‘Dutchness’. Voor Nederland 1 maakte zij het voyeuristische videowerk Prada Vertoog, dat de zeventiende-eeuwse ‘toogkast’ van museumgoudA en de Prada Flagship Store in New York City (van Rem Koolhaas) slim samenbrengt in een voor deze speciale gelegenheid geopend museumstuk. Beiden fungeren als succesvol exportproduct, of, in de woorden van de kunstenares, als ‘cultural currency’. Ridgway (eveneens kunstenaarcurator) toont zich ook in een tweede werk zeer begaan met de plaatsing van haar werk. Boogie Woogie Migration is een ‘patchwork’-combinatie van de Amerikaanse en Nederlandse vlag. Vol trots wappert deze samengestelde identiteit boven historische (speelgoed) kanonnen en trommels.

Tiong Ang weet de betekenisvolle plaatsing van individuele kunstwerken tot het hoogste niveau door te voeren. De gehele tentoonstelling voelt als een speurtocht, waarin de vondsten soms moeilijk, soms gemakkelijk zijn – fysiek én mentaal. Tussen de negentiendeeeuwse poppenhuizen, gezelschapsspelletjes en beschavingsboekjes schreeuwt Erik van Lieshout het uit, dat is te begrijpen. Maar wat doet Marlene Dumas naast Ferdinand Bol? En hoe verhouden Remy Jungermans heringedeelde kaarten van Nederland zich tot hun omgeving, de oude apotheek van Gouda? In zo een overpeinzing zou men bijna de nachtelijke Bos en Lommer-foto’s van Fendry Ekel tussen keurige kristallen bloemenvaasjes en ivoren danseresjes overzien.

Deze fraaie verweving van hedendaagse kunst met de historische collectie is het resultaat van een nauwe samenwerking tussen gastcurator, museumdirecteur Ranti Tjan en de kunstenaars. Bovenal is het een enorme persoonlijke verdienste van kunstenaar-curator Tiong Ang. Met de evenzeer fascinerende als betekenisvolle uitvoering van Nederland 1 weerlegt Ang elk commentaar op concept of uitstap naar het curatordom. Nederland, ’Jouw land‘, is nu eenmaal verwarrend, maar bestaat in al zijn complexiteit. In Gouda is Nederland 1 – in publieke omroeptaal – alvast een volwaardig publiek net met een zeer diverse en toch volledige programmamix.