In het centrum van het park De Oude Warande fungeert Bar Grotto als oriëntatiepunt van en naar tien verborgen sculpturen. Het barokke ontwerp van het park met zijn doolhofachtige paden stamt uit de vroeg achttiende eeuw, aangelegd door prins Wilhelm III. De naam is afgeleid van het Franse ‘varenne’; jacht of lustbos. Dat het park sinds 2000 geregeld gebruikt wordt voor sculptuurpresentaties past in de traditie van dit type tuin. Ook de vijver en de grot sluiten hier mooi bij aan. De laatste is in 2009 ontworpen door de uit Melbourne afkomstige Callum Morton. De strak glazen ombouw reflecteert het glad gemaaide gazon en terras – een contrast met het grilligere bos.
De sculpturen zijn in opdracht gemaakt voor de tentoonstelling Disruption – Remapping Nature, georganiseerd door Lustwarande. Kunstenaars uit zes verschillende landen hebben zich ieder een gedeelte van het park toegeëigend in een zoektocht naar een herdefiniëring van het begrip natuur in relatie tot cultuur. Natuur is in het oeuvre van alle kunstenaars een belangrijke factor. Door de werken in een bosrijke omgeving te presenteren vloeien de twee begrippen in elkaar over en zijn ze vaak nauwelijks van elkaar te onderscheiden.

Natuur als thema in de beeldende kunst is op zich niet vernieuwend, als wel zeer actueel. De stof die Donald Trump doet opwaaien met betrekking tot klimatologische kwesties is hiervan een recent voorbeeld. Maar ook de trend om zo bewust en groen mogelijk te leven is een ontwikkeling die de laatste paar jaar enorm aan populariteit heeft gewonnen. Zelfredzaamheid, duurzaamheid en milieuvriendelijkheid zijn veelgebruikte termen. Een alsmaar groeiende groep mensen is gaan inzien dat als we zo doorgaan, we een graf graven voor ons eigen bestaan. De natuur is niet onuitputtelijk en zeker niet altijd voorspelbaar en naar onze hand te zetten.
Dit besef begon met wetenschappers en andere grote denkers zoals filosoof-socioloog Bruno Latour. Volgens hem leeft de mens niet op de aarde maar in de aarde. Natuur en cultuur zijn nooit volledig van elkaar gescheiden en dus onlosmakelijk met elkaar verbonden. De mens is de belangrijkste kracht die de aarde vormgeeft: wildgroei wordt ingeperkt, landschap vormgegeven, chemisch afval gestort, diersoorten uitgeroeid. Hiermee zijn we in een nieuw tijdperk aangeland: van het Holoceen in het Antropoceen, van het tijdperk van de aarde naar het tijdperk van de mens.

De titel van de tentoonstelling zegt het al: de kunstenaars hebben de relatie tussen mens en natuur en daarmee het Antropoceen-vraagstuk onder de loep genomen. Alle sculpturen tonen de pure of bewerkte natuur in romantische of vergankelijke staat, wel of niet in relatie tot de mens, maar Maarten Vanden Eynde is de enige die de mens letterlijk verbeeldt. Bijna te letterlijk. Met Last Human, een skelet met een met computeronderdelen bezette schedel, verwijst hij naar het toekomstige verleden. Wellicht representeert dit de laatste mens doordat kunstmatige intelligentie zich door ontwikkelt en het onderscheid tussen mens en robot kleiner wordt.

Niet de mens maar de natuur wordt bedreigd in de sculptuur van Henrik Håkansson. Met Fundament (Insect Societies #002) stelt de Zweedse kunstenaar de kwetsbaarheid van de natuur centraal door de slechte gesteldheid van bijen als uitgangspunt te nemen – iets waar de mens de oorzaak van is en uiteindelijk ook de consequenties van zal ondervinden. Ze kunnen tijdelijk vertoeven in de gaatjes van zijn houten balk, strak omlijst met een stalen frame. De vergankelijkheid van de aarde speelt ook in het werk van Jasper Griepink een rol. Duurzaamheid en bezinning komen samen in zijn Grove 2.0 – Kapel van de Wilde Wijsheid. In deze bijzonder vormgegeven kas kan zowel getuinierd als gemediteerd worden met als doel de ontstane afstand tussen mens en aarde terug te dringen.
De grote gele chemische schuimmassa Expansion H75 van Martin Schwenk laat de vernieling van de aarde door de mens zien, maar is tegelijkertijd een voorbeeld van de relatie tussen de mens en de aarde. De mens heeft dit vervuilende materiaal gecreëerd maar van een afstand gezien had het ook de natuur zelf kunnen zijn. Zeger Reyers’ sparren in Undergrowth dreigen, rustend op witte kruizen, gekapt of verdrongen te worden. Ze zijn in kaarsrechte rijen opgesteld tussen de hoge, tevens in een grid geplante oude bomen waardoor het werk niet onmiddellijk zichtbaar is.

De Antropocene opvatting dat de mens tegenwoordig de overmacht heeft, of hier althans een poging tot doet, komt in het bijzonder tot uiting in de manier waarop ze de natuur manipuleert. Broken Landscape van Antti Laitinen speelt met dit gegeven. Door een boom eerst in stukken te zagen en de onderdelen vervolgens met ijzeren pinnen aan elkaar te bevestigen creëerde hij een nieuwe boom. Met Untitled (ghostwritten) laat Paul Geelen de bezoeker bewerkte natuur op een geheel andere manier ervaren. Vanuit hoge bomen klinken gecomponeerde slakkengeluiden: lichtelijk vervreemdend tussen alle sculpturen.
In plaats van er een te bewerken of er een te maken, verplaatste Sven Fritz een verkoolde Siciliaanse boom naar Tilburg: Cresta is een verdwaald maar esthetisch onderdeel van De Oude Warande. Ook Coils, de door organische vormen gefascineerde Egied Simons zorgvuldig gearrangeerde hopen touw, is een verheerlijking van de natuur. Maar Lionel Estève heeft in One de schoonheid van de natuur op de meest ultieme wijze bewerkt en benadrukt. Door een aantal bladeren te vergulden wordt de boom boven zichzelf geheven.

Fundament Foundation, de organisatie achter platform Lustwarande, heeft met De Oude Warande een prachtlocatie gekozen voor het presenteren van internationale beeldhouwkunst. En de vele bramenstruiken laten de zintuigen op een andere manier prikkelen.

Anne Lotte Dekker is kunsthistoricus, werkzaam in de evenementenindustrie en staat open voor nieuwe culturele avonturen.