Bezoekers van de tentoonstelling Dicht Bij van Lawrence Weiner (1942) worden door de baliemedewerker aangeraden om eerst naar de tweede verdieping te lopen om daar de videoregistratie van een gesprek tussen Ann Goldstein en Lawrence Weiner te bekijken. Het gesprek is opgenomen tijdens de opening van de tentoonstelling en duurt ruim een half uur. Weiner, een grote man van over de zestig met lange witte baard en enorme handen, vertelt over zijn kunstopvatting en wereldbeeld. Hij vindt kunst uitleggen maar een overbodige zaak: “People aren’t dumb”, zegt hij, en anders kunnen ze altijd nog dingen opzoeken in de bibliotheek. “Art is not supposed to be about sociology, it’s about this one fucking BANG.”

Wie na het zien van de registratie van het gesprek ‘one fucking BANG’ in de expositie had verwacht, komt echter bedrogen uit. De witte zalen zijn leeg en op de wanden zijn Weiners werken aangebracht. Op de eerste verdieping zijn schematische weergaven van machtsstructuren te zien en wat daar volgens de kunstenaar voor ontwikkeling in plaatsvindt of zou moeten plaatsvinden. Een ‘hegemonische massa’, bovenop een andere ‘massa’. Daarop volgen nog drie gelijkvormige schetsen die tonen wat er gebeurt met de onderlinge verhoudingen tussen deze twee componenten. In de laatste tekst van de serie voert Weiner een personage uit een kinderrijmpje op: Humpty Dumpty het ei viel van een muur en brak waarna niemand hem ooit nog in elkaar kon zetten. Blijkbaar zijn de ontwikkelingen die plaatshebben in Weiners werk zo revolutionair dat nooit meer kan worden teruggekeerd naar de oorspronkelijke staat. Op de tegenoverliggende muur bevindt zich een schema met teksten – zowel in het Engels als het Nederlands – die eveneens verwijzen naar hiërarchie en machtsverhoudingen: “op het op”, “op het boven op” en “op het beneden op”.

In de zaal op de begane grond staat de tekst “voortgebracht door een resonantie van een dissonantie – dicht bij”, wederom tweetalig, op de muur. Aan die woorden kunnen eindeloos veel betekenissen worden gegeven, en zonder handvat van een context of bedoeling verliezen ze dan ook alle zeggingskracht. Weiner kan er wel op tegen zijn maar enige uitleg is toch wel vereist bij dit werk, zelfs na het zien van het gesprek. Het gidsje dat BAK bij iedere tentoonstelling publiceert zou duidelijkheid kunnen scheppen over deze bijzonder abstracte weergaven van Weiners denken, maar het blijkt nog een hele opgaaf om uit de publicatie de benodigde informatie te halen. In ingewikkelde taal met zinsneden als ‘het wijdverbreide gevoel van overgave aan het eindspel van het neoliberaal kapitalisme’ wordt verklaard dat Weiner de mensheid zou willen wijzen op haar vaste patronen en aanzetten tot het overwegen van een alternatief systeem.

Dat geeft te denken: want hoe rijmt dit met Weiners overtuiging dat uitleg bij kunst maar tijdverspilling is? Verwacht hij echt dat mensen aan de hand van enkel zijn werk in een ‘fucking’ klap zijn intenties kunnen doorzien en hun wereldbeeld zullen overdenken? In het gidsje spreekt BAK-directeur Maria Hlavajova de overweging uit dat “het zich bezighouden met een dergelijk kunstwerk over onze wereld uiteindelijk kan betekenen dat wij ons bezighouden met onze wereld… op een andere manier.” Een mooie gedachte, maar in het geval van Dicht Bij ook een totaal onrealistische. Volgens Weiner is de taak van de kunstenaar om te bevragen en te bekritiseren: op zich geen extreme stellingname. Wanneer dit streven echter uitmondt in abstracties die niets meer met de realiteit van de kijker te maken hebben, vervalt de dialoog en blijft enkel een eenzame monoloog van eigen redenering over, die bovendien autoritair overkomt in plaats van suggestief. Om ook maar een kleine kans te maken een daadwerkelijke verandering in het denken van mensen te bewerkstelligen zal Weiner zijn werk en gedachtegoed toch echt moeten toelichten. “People aren’t dumb.” Ze hebben alleen wel meer te doen dan de raadsels op te lossen van een Amerikaan met een lange witte baard.