Kolkend water, beukende golven, verdronken land. Laat je onderdompelen in de zompigheid van ons land bij de openingstentoonstelling De ramp van ’53 door het oog van de media van het gloednieuwe Nederlands Fotomuseum in Rotterdam.

‘Meneer Java staat voor het raam en luistert naar de radio. Ssst. De radionieuwsdienst met een extra bulletin! Een nachtelijke springvloed heeft het land geteisterd… De dijken zijn doorgebroken. Grote delen van Zeeland, Zuid-Holland en West-Brabant staan onder water. Reporters melden chaos en paniek, het vee drijft in de wei en de boeren willen niet weg… Het wachten is op de mariniers, het leger… Er is een kind geboren op een vlot. Lieslaars en oliepakken kraken door de radio.’ Zo begint het hoofdstuk Watersnood uit Adriaan van Dis’ boek Familieziek en zo zal de ramp veel huiskamers in die dagen zijn binnengedrongen.

Heel erg Nederlands en actueel deze vijftig jaar oude natuurramp, die in de nacht van 1 februari 1953 zuidwest Nederland overviel. Hoe kon dit gebeuren? Ons land is een delta van vier Europese rivieren (Eems, Maas, Rijn en Schelde) en stond oorspronkelijk soms zelfs voor tweederde blank.

Om de landhonger te stillen zijn 450 polders aangelegd en zijn rivieren in hun zomerbedding geperst. Dankzij terpen, dijken, dammen en gemalen werd die dansende zuigende bodem omgetoverd tot één van de dichtstbevolkte delen van het continent. Geen wonder dat het inklemmen van water zijn tol eist. Nu denk je misschien: zo’n lesje vaderlandse geschiedenis en topografie is leuk, maar moet dat in een fotomuseum? En is dit nog beeldende kunst? Ja dus, door het aanbod – de collectie van het Fotomuseum wordt thematisch ontsloten binnen het digitaliseringsproject Het geheugen van Nederland – maar vooral door de manier van presenteren. Die is ronduit spannend. De insteek van de tentoonstelling is hoe de media 50 jaar geleden met deze nationale ramp omging en welke beelden van toen het collectieve geheugen van nu hebben bepaald. Te zien zijn originele foto’s van beroemde fotografen waaronder Ed van der Elsken en Eva Besnyö. Het ludieke deel van de tentoonstelling hebben we te danken aan de Engraph: een interactieve multimediamachine waarmee je een schat aan materiaal zelf tevoorschijn kan toveren. Deze presentatiedatabase bevat naast enkele honderden bekende en onbekende foto’s ook boeken en artikelen in dagbladen en tijdschriften die je kunt doorbladeren. Heb je de Paris Match bekeken, luister dan naar koningin Wilhelmina op het Polygoonjournaal die op een van de eerste dagen na de ramp het Nederlandse volk toespreekt. Al deze informatie kan op verschillende manieren doorkruist worden: je kan het materiaal van dag tot dag bekijken, per locatie, per fotograaf, per medium etc. Wie de knoppen van de Engraph bedient, is op dat moment gids voor andere bezoekers, want het materiaal uit de Engraph machine wordt niet alleen geprojecteerd op je pc-scherm maar ook op een groot scherm in de zaal.

Al die delen van seconden opgeteld dat de lenzen van de fotografen openstonden ontstond een urenlange sluitertijd met als resultaat een film van wonderschone beelden. Kun je dat zeggen van foto’s die zoveel menselijk en dierlijk leed tonen? Ja, richt je even niet in de eerste plaats op de getroffenen en een ramp als 11 september levert ook prachtige en intrigerende beelden op. De vier landbouwpaarden op een rij die onaangedaan oog in oog staan met het water dat aan hun hoeven reikt. Of de gedenkplaten op het kerkhof waarop je alleen nog kunt lezen ‘hier rust’.

Wat je hier ziet is niet alleen de watersnoodramp maar ook een tijdsbeeld van hoe mensen in een uithoek van Nederland omringd door het water toen leefden. Okay, hip is het niet, de romantiek van hard werken en het gezin als hoeksteen van de maatschappij, maar bekijk die koppen eens goed. Hier is niets geregisseerd. Doodsangst en gelatenheid gaan hand in hand. En verder wordt er hard gewerkt, redden wat er te redden valt, en dan hebben al die zandzakken en madurodamhuisjes waarvan alleen de daken nog boven ze zee uitsteken niet alleen iets treurigs maar soms ook iets grappigs.