Langzaam kijken in Breda

Karin Voogd
Zaaloverzicht MYPAINTING.NU (foto: Madeleine Heijmans)

Drie maanden lang toont Lokaal 01 schilderijen van 35 bekende en minder bekende kunstenaars. Een schilderij van JCJ Vanderheyden hangt er boven een driedimensionaal werk van Jan Maarten Voskuil. Er is werk van grootheden als Luc Tuymans, Wilhelm Sasnal, Bernard Frize en Teun Hocks, naast dat van nieuwe talenten, waaronder Thomas Raat en Martijn Schuppers. De schilderijen zijn bewust gekozen om hun ontoegankelijkheid en toch staat de beschouwer centraal.

De organisatoren Jean-Marie Bytebier en Kris van Dessel spreken met de tentoonstelling MyPainting.nu bezoekers direct aan: er is een uitgebreid activiteitenprogramma, studenten kunnen workshops volgen en er zijn discussies. De tentoonstelling wordt wel drie keer officieel geopend. Steeds worden dezelfde werken door verschillende curatoren anders gehangen en dat alles is via een webcam op internet te volgen. In Lokaal 01 is niet een expositie, maar een proces aan de gang.

Het is een ambitieus project, dat de beschouwer lijkt te willen wijzen op zijn esthetische verantwoordelijkheid. Zoals een verantwoordelijke burger meedenkt over de plaatselijke politiek en meehelpt in de buurt kan, ook als het om smaak gaat, van een actieve burger betrokkenheid verwacht worden. Het ligt in de lijn van het begrip ‘Citizenship of the Republic of Taste’ dat de schilder Sir Joshua Reynolds in de 18e eeuw introduceerde. Een burger met smaak heeft een onderlegde blik waarmee hij verder kijkt dan zijn eigen belang, zo vond Reynolds, en alleen onder die voorwaarde mag de burger zich afvragen wat een kunstwerk voor hem betekent.

Het smaakonderricht in MyPainting.nu kun je zien als een reddingsactie voor de ernstige schilderkunst. Publieke steun is tenslotte ook in de kunst een basisvoorwaarde en er is maar een klein publiek voor moeilijke en trage schilderkunst. Als goede smaak te ingewikkeld wordt haakt het grote publiek af. Deze maanden is in Lokaal 01 de kunst moeilijk, maar het standpunt van de beschouwer juist het middelpunt van de tentoonstelling. Via de steeds wisselende presentatie van dezelfde schilderijen gaat de bezoeker vanzelf meedenken, zo lijkt de gedachte.

Dat nieuwe inrichten gebeurt door drie medecuratoren: twee schilders (Jan Maarten Voskuil en Olphaert den Otter) en filosoof Christophe van Eecke. ‘Kijken is kantelen’ stelt de laatste. Je kunt naar een schilderij toelopen, je bekijkt het een beetje van rechts, van onder- of bovenaf. Je betrekt het bij het schilderij dat ernaast hangt. Je registreert verschillen en overeenkomsten.

Sommige schilderijen zijn in hun eentje in staat om je blik te laten kantelen. My Father’s Room (2002) van Wilhelm Sasnal bijvoorbeeld. Door met een harde kwast in de drogende donkere verf te strijken is een vleug in de verf ontstaan die het licht telkens op een andere manier reflecteert.

De aansporing van de organisatoren om buiten het kader van het schilderij te treden lijkt een minieme wenk, maar binnen de geschiedenis van de ernstige schilderkunst kun je het zien als een duw van jewelste. Critici als Clement Greenberg en schilders zoals Ad Reinhardt streefden een halve eeuw geleden naar precies het omgekeerde. Hun ideaal was een pure, niet-narratieve schilderkunst die gepaard ging aan een zuivere blik en een neutraal standpunt van het publiek. Een goede beschouwer was in staat zich de ideale omstandigheden voor te stellen rond een schilderij. De tentoonstellingsruimte werd weggedacht. En zoiets als lichtreflectie, dat een schilderij als My Fathers Room zijn bestaansrecht geeft, werd gezien als een hinderlijk detail.

Dankzij tientallen jaren installatiekunst is de tentoonstellingsruimte nu bepalend geworden. En dankzij fotografie en film promoveerden de onbeduidende foutjes in het beeld, de barstjes en bultjes, tot ware ankers voor de blik.

Gek genoeg doet MyPainting.nu toch aan de ivoren toren van Greenberg en Reinhardt terugdenken. Misschien ligt dat aan de soberheid van de meeste werken. Of omdat de tentoonstelling vooral een mannenaangelegenheid is. Slechts drie van de exposanten is vrouw en geen enkele vrouw verhangt deze maanden de schilderijen.

De welwillende bezoeker houdt het onzekere gevoel niet tot de ingewijden te behoren. Zijn kantelende blik genereert een stroom ongemarkeerde data, maar nergens vindt hij aanwijzingen voor het beoordelen hiervan. De belofte van de organisatoren om de helpende hand te bieden bij het ontsluiten van de geheimen van al dit hermetische werk wordt in feite niet waargemaakt. De schilderijen van MyPainting.nu moeten ieder voor zich veroverd worden.

Dat is niets nieuws, ook al heet het tegenwoordig ‘slow looking’. Je moet er voor openstaan en de benodigde vaardigheden zelf ontwikkelen. ‘I like to think that serious art is not at all exclusive, but it is not for everyone, it’s for anyone’, zo wordt Jeff Wall geciteerd in een bijgaand essay. Een burger zijn met smaak is niet elitair of moeilijk, maar het kost wel persoonlijke inspanning.

Openheid en onthullingen mogen dan vooral papieren beloftes blijven, met MyPainting.nu heeft het kunstenaarsinitiatief wel een eigen manier gevonden om met schilderkunst om te gaan. Ze maakten een scheurtje in de vanzelfsprekendheid van het exclusieve, onderlegde standpunt. Voor wie de aloude kunst van ‘slow looking’ verstaat en die dat graag combineert met hedendaags ‘DIY’ (do it yourself) en ‘multi-tasking’, is in Breda een tijdelijk bedevaartsoord opgezet. Je kunt er de komende maanden vele malen naar terug keren en telkens hetzelfde en toch steeds iets nieuws zien.

MYPAINTING.NU
Ante Timmermans, Bernard Frize , Bert Frings, Blinky Palermo, Bruno Hardt, Christophe Van Eecke, Clemens Hollerer, Dirk Vander Eecken, Fabian Marcaccio, Hedwig Houben, Helmut Dorner, Huub van der Loo, Jan Maarten Voskuil, Janice McNab, JCJ Vanderheyden, Jean-Marie Bytebier, Johan De Wilde, Jos van der Sommen, Karel Wouters, Kris Van Dessel, Lieven Hendriks, Lucas Devriendt, Luc Tuymans, Martijn Schuppers, Olphaert den Otter, Patrick Vanden Eynde, Pieter Vermeersch, Teun Hocks, Thierry De Cordier, Thomas Raat, Tilman, Tina Gillen, Wilhelm Sasnal

19 april t/m 12 juli 2009
Lokaal 01
Kloosterlaan 138, Breda

Het depot waarin de werken worden weggehangen die (tijdelijk) niet in de tentoonstelling te zien zijn (foto: Madeleine Heijmans)
Wilhelm Sasnal, MY FATHERS ROOM, 2002 (foto: Karin Voogd)