‘That’s a really philosophical question, I have to think about it for a moment, if that’s okay.’ De Amerikaanse wetenschapper lacht verontschuldigend naar de camera. Hij bedoelt: ‘een onmogelijke vraag’. In de korte film Do you think Science… komen verschillende NASA-wetenschappers aan het woord. Ze zijn in verlegenheid gebracht door een vraag van kunstenaarsduo Semiconductor (Ruth Jarman en Joe Gerhardt). Na een aantal reacties kan ik afleiden wat de vraag was: ‘Do you think science can understand everything?’ Het is een ‘beladen vraag’, antwoorden de wetenschappers. Ze moeten er nog even over nadenken. Of ze hebben een wedervraag: ‘Can you please define ‘everything’?’ Slechts enkelen hebben meteen een antwoord paraat: ‘Everything? No! Do people actually say ‘yes’?’

De film Do you think science… wordt in het Nederlands Instituut voor Mediakunst (NIMk) vertoond op de trap die leidt naar de overige kunstwerken van In Search of the Unknown. De calculerende wetenschappers maken duidelijk dat het in deze zoektocht naar het onbekende niet gaat over ontdekkingsreizigers, romantici of dromers. De tentoonstelling is grotendeels toegespitst op wetenschap en sciencefiction. ‘Het onbekende’ is in deze gevallen niet iets grilligs of oneindig vormeloos, het ligt net buiten het bereik van ons zicht, ons gehoor of in de tijd net voor ons. Het is weliswaar ‘unknown’, maar we kunnen er bijna bij, als we maar weten waar we onze zaklamp op moeten richten of welke techniek we moeten toepassen.

Op twee plaatsen in de tentoonstelling slagen de kunstenaars er met behulp van de techniek inderdaad in het onzichtbare zichtbaar en het onhoorbare hoorbaar te maken. In het eerste geval is het Semiconductor dat met behulp van wetenschappers een Magnetic Movie maakte. In de korte film zijn de magnetische velden, die een soort bewegende haarballen vormen rondom objecten die straling afgeven, in foto’s bijgetekend. Het geeft een vreemd beeld van onze wereld die veel ‘geanimeerder’ blijkt dan we met het blote oog kunnen zien. Op de voice-over komen wetenschappers aan het woord over magnetisme, ondersteund door onheilspellend statisch geknetter dat maakt dat ik een paar passen afstand houd van het tv-toestel.

Het onhoorbare is in de hele tentoonstelling hoorbaar door de geluidsinstallatie Radio Astronomy van Radioqualia (Honor Harger en Adam Hyde). Kosmische radiogolven worden vertaald naar luide onheilspellende geluiden. De geluiden komen uit een klein, pikzwart kamertje. De begeleidende tekst legt uit dat de programmering van de onvoorspelbare radio-uitzending onder meer ‘uitbarstingen van de zon’, ‘plasmagolven van Jupiters manen’ en ‘elektrische magnetische straling van de oerknal’ bevat. Na het lezen van deze informatie klinkt het kosmische orkest nog vervreemdender.

In de film Manifest Destiny van Persijn Broersen en Margit Lukács spelen dezelfde astronomische proporties een rol. In de voice-over verhaalt een fictieve wetenschapper over zijn eigen leven in de astronomie; de tekst is gebaseerd op interviews met verschillende wetenschappers. Hij vertelt hoe hij als jongetje vroeger in de boom bij zijn zomerhuisje klom en naar de hemel keek: ‘I was particularly interested in places where there was nothing, the vast amount of nothing.’ Hij besluit om astronoom te worden. Zijn verhaal wordt vergezeld van beelden van enorme buitenaardse landschappen.

Het is een aansprekend verhaal over wetenschap die een begin vindt in een gezonde portie nieuwsgierigheid. Maar voor een klein jongetje en voor ons allemaal is er nog veel meer onbekend dan wat er zich tussen de sterren afspeelt. Het is voor ons ook onbekend hoe het is om een duif te zijn, wat er overmorgen zal gebeuren en waar je buurman ’s nachts van wakker ligt.

Deze menselijke maat van het onbekende en de persoonlijke verwondering (en misschien bewondering) om de dingen om ons heen is op de expositie te vinden in de video-installatie Oracle van Sebastian Diaz Morales. Oracle bestaat uit twee identieke videoschermen waarop een stroom aan beelden voorbijtrekt zonder onderling verband: een man die naar de zee kijkt, speelgoed, een goudvis, iemand die een pistool richt, een vliegtuig, een zweefmolen. Het lukt je als kijker niet ook maar enig narratief te ontdekken. De geluiden op de koptelefoons (onweer, water, meeuwen) sluiten soms aan bij de beelden, soms ook niet.

Diaz Morales is een beeldenverzamelaar en bij een shot van een zwevend plastic zakje moet ik denken aan de dromerige buurjongen uit de film American Beauty die 15 minuten lang een plastic zakje filmde. Maar terwijl de dromerige buurjongen in deze film vertelde ‘I realized that there is this entire life behind things, and this incredibly benevolent force…’, probeert Diaz Morales ons juist te laten zien dat alle dingen in de wereld elkaar in willekeur opvolgen, zonder drijvende kracht en zelfs zonder tijd. Voor Oracle liet Diaz Morales zich namelijk inspireren door de uitspraken van sciencefiction romancier J.G. Ballard: ‘Time is a neuropsychologic structure that we inherit and (…) no longer need.’ De installatie van Diaz Morales heeft de meditatieve kracht van oordeelloos kijken naar wat er in de wereld gebeurt, als een man die naar de zee kijkt.

Een heel ander soort ‘menselijke maat’ van het onbekende is te zien in de film Kempinski van Neïl Beloufa. Beloufa stelde Malinezen de vraag hoe de toekomst er uit zou zien en verzocht hen om te antwoorden in de tegenwoordige tijd. Het levert een optimistisch beeld op van een fantasieland in de toekomst: ‘Als ik iets wil, hoef ik er alleen maar aan te denken. Het is er meteen. Als ik bijvoorbeeld kip wil eten, is het er meteen, goed gegaard, en ik kan het eten zonder iets te hoeven doen.’ En: ‘Als ik zin heb om te vrijen, dan denk ik aan mijn vrouw en zij denkt tegelijkertijd aan mij. Via de telepathie kunnen we de liefde bedrijven, dat is alles. Het gaat heel snel, zoals de snelheid van het licht.’ Waar sciencefiction meestal verbonden is aan angst of een gevaar in de toekomst fantaseren deze mensen er vrolijk op los. Onderaan de projectie staat op de muur ‘The Future in the Present Tense’. Die uitspraak, de opdracht die Beloufa gaf, geeft ook meteen iets vreemds aan van alle toekomstvoorspellingen: ze zijn altijd gebonden aan de tijd waarin ze zijn gemaakt en ze worden altijd weer ingehaald.

In Search of the Unknown biedt een blik op hoe het onbekende er uit zou kunnen zien of zou kunnen klinken. Maar bovenal bundelt de tentoonstelling een aantal sterke kunstenaars die zich onbevangen hebben laten leiden door hun eigen vragen en verwondering. In het beste geval leidt dat tot een ontdekkingsreis waarin je als toeschouwer een stukje mee mag liften naar een bijzondere plek als Kempinski.