Waarschijnlijk is het geen toeval dat je als bezoeker van het Utrechtse BAK eerst Aernout Miks videowerk Raw Footage te zien krijgt. Pas daarna, op de eerste verdieping, zie je zijn Scapegoats. Afgezien van de logica die deze looproute oplegt, is Scapegoats ook – wat de productie van beide films betreft – in letterlijke zin de opvolger van Raw Footage. Voordat Mik begon met de verfilming van zijn veertig minuten durende oorlogsfictie Scapegoats, ging hij naar enkele internationale persbureaus om hun documentairemateriaal te bekijken en te bestuderen. Bij toeval ontdekte hij een hoop weggegooid filmmateriaal. Dit ‘raw footage’ eigende hij zich toe, ordende het en monteerde het vervolgens. De totstandkoming van Raw Footage is hiermee een prettige bijkomstigheid gebleken van het maken van Scapegoats. Beide films hebben de oorlog en de verbeelding daarvan als thema. Toch verschillen ze in veel opzichten van elkaar; een vergelijkende analyse levert misschien onverwachte gezichtspunten op.

In Raw Footage maakte Mik voor het eerst in zijn carrière als videokunstenaar gebruik van documentaire filmmateriaal, en het resultaat is verbluffend. De film geeft een gezicht aan ‘nieuws in de marge’ door beeldmateriaal te gebruiken van bijvoorbeeld de oorlog in Joegoslavië, dat niet werd gebruikt voor de oorlogsverslaggeving en daardoor niet ons collectieve geheugen – of officiële geschiedschrijving – van dit conflict heeft vormgegeven. Daarmee doet Miks videomontage denken aan de film Dial H-I-S-T-O-R-Y (1997) van de Belgische kunstenaar Johan Grimonprez, die al eerder de weg effende voor deze quasipostmoderne verslaggeving. Maar bovenal levert Mik met Raw Footage een humanistisch statement, over wat het betekent om mens te zijn.

In Raw Footage zien we verlaten straten, bijeengeraapte soldaten die voetballen, een geit die de gemeentelijke groenvoorzieningen leeggraast. Burgers die lichamen verzamelen op straat, waarbij hun routine bevreemdt, net als de verstarring die – als onmiskenbaar teken van de dood – de zwijgende passagiers van hun pick-up truck heeft overmeesterd. We zien trotse jongeren over straat paraderen en onhandige mannen die proberen hun kalasjnikovs de baas te worden. Zo zorgeloos gaan ze om met hun geweer, dat het lijkt alsof het slechts een onschuldig speeltuig is waarmee ze een of andere schoolwedstrijd proberen te winnen. We zien ook de langdradigheid, lunchmomenten, lachpartijen en de onderliggende latente angsten, allerlei onbewuste bewegingen die het dagelijks leven ritme geven.

In Raw Footage is de oorlog geen gebeurtenis die zich laat vangen, geen spektakel. Het is een vergrootglas dat details uitvergroot die op het eerste oog onbenullig lijken, maar bij nadere beschouwing de meest wezenlijke levensvragen blijken op te roepen. Zelden werden menselijke gewoonten zo duidelijk ontmaskerd als overlevingsstrategieën, werden machtsverhoudingen in zulke onbeduidende handelingen blootgelegd. In zijn verbeelding van de oorlog en alledaags geweld, schrijft Raw Footage een nieuw hoofdstuk in de cinematografische comédie humaine.

In Scapegoats daarentegen, worden beelden opgevoerd die nog eens willen onthullen wat Raw Footage al duidelijk heeft gemaakt. Het is een vaak stereotype verbeelding van woede, machtswellust, zelfs van verveling. De bewegingen zijn te vet geacteerd, de acteurs te zelfbewust. Misschien is Mik vergeten dat het dagelijks handelen van mensen en het daaruit voortvloeiende sociaal rollenspel (waarin ze soms op acteurs lijken), onbewust plaatsvindt en in de eerste plaats ontstaat uit de noodzaak om te kunnen overleven. Mensen zijn niet sadistisch of masochistisch, ze leven volgens een wereldorde die hen zinvol lijkt en hun handelwijze legitimeert. Het leven – met al zijn nuances van wreedheid en liefde – verslaat nog altijd de fictie.

Het zien van Scapegoats roept verontrustende vragen op over het theatraliseren van de oorlog. Want in een samenleving die oorlog verandert in een genotsmiddel (in Hollywood- of Polderfilmhits, maar ook in het dagelijks nieuws), moet men scherp letten op de spanningen die het dagelijks leven structureren – want juist daaraan proberen mensen te ontsnappen door zich onder te dompelen in het spektakel van oorlog als bloedfestijn, uitgelicht met het vuurwerk van de special effects.