Groots en alom

Jaap Röell
Paul McCarthy, SANTA BUTT PLUG, courtesy Hauser & Wirth Zürich Londen en de kunstenaar (foto: Misha de Ridder)

Er is altijd een goede reden om naar de Botanische Tuinen in De Uithof in Utrecht te gaan. Nu is er een extra reden: 10 immens grote opblaasbare sculpturen van de Amerikaanse kunstenaar Paul McCarthy – de ‘inflatables’ – variërend van 4 tot 24 meter hoog. De vraag is of deze beelden, onder de titel Air Pressure, meer oproepen dan alleen kijk- en picknickplezier.

In 1838 schreef Nicolaas Beets als Hildebrand in het essay Eene Tentoonstelling van Schilderijen: ‘Het komt mij meer en meer voor alsof de groote kunst zoo ingekrompen is, dat men met haar als met een dwerg op de kermissen rondreist. Ook is zij … van tijd tot tijd vrijpostig en onbeschaamd, ophakkerig en driest. Zij houdt van bonten opschik, schreeuwt drie tonen te hoog, en is nu en dan wel eens wat heel los in den mond; daarbij heeft zij iets wreedaardigs en koelbloedigs gekregen.’
Waar Hildebrand deze kwalificatie als negatief beoordeeld, zijn deze eigenschappen bij McCarthy nadrukkelijk de bedoeling.

Bij McCarthy (1945) is er geen sprake van ingekrompen kunst, integendeel, ze is geëxplodeerd. En driest en vrijpostig is ze zeker. McCarthy schreeuwt het uit, drie tonen hoog en los in de mond. Hij moet wel. Hoe kun je anders de allesoverheersende rotzooi van de consumptiemaatschappij weerwoord bieden? Overdonderende beeldcultuur kan alleen worden becommentarieerd door deze te overschreeuwen. Door deze tot absurde proporties op te blazen zodat eindelijk iedereen beseft dat er uit de flessen met Daddies Ketchup een patriarchale, smaakvervlakkende en bloederige samenleving met een scheterig geluid naar buiten vloeit als je er van achteren op slaat. Ja, wreedaardig en koelbloedig.

Drie geërecteerde flessen Daddies Ketchup met het motto ‘my favourite’ staan in de vredige botanische tuin. Van 9.5 tot ruim 18 meter hoog. Een schok voor de trouwe bezoekers die voor de bloemen en de bijtjes komen. McCarthy kan tevreden zijn: een mooiere plaats om zijn maatschappijkritische beelden te laten zien is niet denkbaar. Opdringerig als een ongewenst en onverwacht reclameblok in een mooie natuurfilm.

De opgeblazen Santa Claus met klok en dildo heeft zeker dit effect. Je loopt over een aangeharkt schelpenpad, langs de vijver, over een bruggetje en dan …wham! Daar staat een rode Santa, ruim 24 meter hoog, een beetje te wiegen in de wind. Een immense sculptuur en alles allesoverheersend. Een symbool van koopziekte en gezinsvreugde – waar de heer des huizes de schone schijn ophoudt en de vrouw des huizes verpietert in een buitenwijk. Het zijn niet alleen de schaal en de onoverkoombaarheid die overtuigen maar ook de tijdelijkheid van deze performance, die na 14 september weer verschrompelt tot wat het is, rubber en plastic.

De maatschappijkritiek van McCarthy doet wellicht alweer gedateerd aan maar de tijdelijkheid geeft de beelden nog een extra lading. In vergelijking met de bronzen versie van Santa Claus van ‘slechts’ zes meter hoog op het Eendrachtsplein in Rotterdam becommentarieert Air Pressure ook de hoogverheven kunst zelf, met haar verabsolutering van de goddelijke kunstenaar, haar opgeblazen kunstscène en excessieve geldelijke waardering van kunstwerken.

Air Pressure is gewoon te huur. En na zo’n vijf jaar is de levensduur van de ‘inflatables’ wel over, aangetast door weer en wind en ultraviolette straling. De bruine hondendrol, Pile of shit van 15 x 33 x 15 meter, is dan als kunstwerk vergaan en kan geurloos worden opgepakt.

Voorlopig is het in de schaduw van de Piggies van 13 x 24 x 26 meter prettig picknicken met een boterham met achterham. Alleen mist het kleine varkentje dat op de rug van de grote klautert, zijn kop. Daar is al zure zult van gemaakt. En bij nadere beschouwing zie je ook dat de grote als fokzeug tot het extreme is uitgebuit. Nee, zo lollig is het leven van deze varkens niet, ook al staan ze nu tijdelijk op een landje van De Uithof. Deze grote kunst is niet ingekrompen en ook geen dwerg op een kermis. En door het ontbreken van de bloederig- en gewelddadigheid dat het werk van  McCarthy gewoonlijk kenmerkt is een uitje naar de Botanische Tuinen in De Uithof met het hele gezin zeker aan te bevelen.

Air Pressure
Paul McCarthy
4 juli t/m 13 september 2009

Botanische Tuinen
Budapestlaan 17, Utrecht

Boven windkracht 5 worden de sculpturen preventief neergelaten. Dat is vorig jaar, toen een deel van deze sculpturen in het park Middelheim in Antwerpen stond, tweemaal gebeurd.

Paul McCarthy, PIGGIES, courtesy Hauser & Wirth Zürich Londen (foto: Niels Donckers)

Lees ook: