Er zijn talloze voorbeelden van falende GPS-systemen. Een man overlijdt, omdat de straat waar hij woont niet in de tomtom van de ambulance stond, een echtpaar belandt op het vakantieadres in het verkeerde land, of een vrouw rijdt tegen het verkeer in omdat het systeem rechtsaf aangaf waar dat niet mogelijk was. De toenemende mate waarin we ons afhankelijk opstellen van dergelijke digitale systemen om niet alleen onze weg op internet, maar ook in het dagelijks leven te vinden, is soms beangstigend. Zijn we straks nog wel in staat zélf een eigen route te vinden? Zal ons oriëntatievermogen niet langzamerhand verdwijnen? Wat als het GPS-systeem het dan ook begeeft? Verdwaald zijn kan namelijk heel heftige gevoelens van paniek oproepen, een soort oergevoel haast, dat nauw verbonden is met ons jachtinstinct en overlevingsdrang. Kunstenaar Esther Polak (1962) onderzoekt onze ervaring van ruimte, de routes die we dagelijks afleggen, en de visuele mogelijkheden van GPS. Momenteel is in kasteel Groeneveld in Baarn de presentatie te zien van NomadicMILK, haar meest recente project.

Met NomadicMILK brengt Polak twee zuivelroutes in Nigeria in beeld. Ze heeft een Fulani-herder en een vrachtwagenchauffeur een GPS-apparaatje meegegeven om hun routes mee vast te leggen. Voor beide mannen zijn beweging en het afleggen van routes de kern van hun werk. Het vee kan niet op één plek blijven vanwege de veranderende seizoenen, en chauffeurs zijn voor hun werk het hele jaar op pad om de regio van melk te voorzien, één van de voornaamste voedselproducten in Nigeria. Polak bouwde een klein wagentje waarnaar ze de GPS-routes uploadde. Op dit wagentje is een omgekeerde petfles vol met zand gemonteerd, die, wanneer het wagentje gaat rijden, een zandspoor achterlaat dat de oorspronkelijke route weergeeft. Het spoor laat de lengte en de snelheid van de route op schaal zien. Samen met Polak bekijken de herder en de chauffeur de route. Het zandspoor biedt punten van herkenning en de mannen halen herinneringen op: ‘Hier is het spoor wat dikker. We moesten langzamer lopen omdat de heuvel zo stijl was en niet alle koeien snel naar beneden durfden te lopen.’

In Baarn wordt Polaks project in één zaal gepresenteerd. In het midden hangen twee videoschermen, die met draden aan het plafond bevestigd zijn. Op het ene scherm zie je de kunstenaar, die met de herder en de chauffeur in gesprek is over hun afgelegde routes, terwijl ze naar het zandspoor kijken op een landweggetje. Op het andere scherm zie je opnames van de oorspronkelijk door de herder en de chauffeur afgelegde route. Onder de schermen liggen vellen papier in een vierkant waarop de zandsporen te zien zijn, die in het filmpje worden getoond. Op één van de muren zijn foto’s en teksten over het project te zien: een soort tastbaar blog. De presentatie van het project sluit naadloos aan bij de kern ervan. Er wordt op diverse manieren een beroep gedaan op onze waarneming. Zo lijken de twee schermen tegelijkertijd heden en verleden te laten zien en is het zandspoor uit de film fysiek aanwezig in de ruimte door de presentatie ervan op papier. Het project wordt met verschillende invalshoeken weergegeven, maar komt in zijn presentatie over als een vanzelfsprekend geheel.

Zoals de presentatie van het project logisch aansluit bij de essentie ervan, zo lijkt NomadicMILK een logisch vervolg op eerdere projecten van Polak, zoals AmsterdamREALTIME en MILKproject. Ook in deze projecten maakte ze gebruik van GPS en visualiseerde ze een onzichtbare route. Hiermee geeft ze haar publiek een tool in handen om de werkelijkheid met een andere bril waar te nemen. Ze maakt je bewust van datgene wat niet altijd zichtbaar is door onze selectieve manier van kijken, die gevormd wordt door bijvoorbeeld de cultuur waarin je opgroeit. De reacties van mensen die hun eigen route terugzien is veelzeggend. De opwinding en het enthousiasme van de herder die zijn route herkent zijn emotioneel. Hij ziet zichzelf, een deel van zijn leven, vanuit vogelvluchtperspectief.

Er zijn veel manieren om mensen weer te geven, en in die zin kun je de routes bijna omschrijven als portretten van de deelnemers. NomadicMILK vertelt niet alleen iets over iemands beleving van ruimte en de Nigeriaanse economie, maar ook iets over de verschillende karakters. De kracht van het project zit in deze gelaagdheid ervan. Polak biedt een nieuw perspectief op tijd en ruimte, terwijl ze tegelijkertijd op een intelligente manier de beperkingen van onze waarneming aansnijdt. Alles heeft zijn eigen kijkgrammatica, en als je die niet af en toe verandert, leef je misschien in een wereld waarin je meer niet ziet dan wel, aldus Polak. Af en toe verdwalen is dus geen reden voor paniek. Eerder is het een mogelijkheid, waarbij andere wegen nieuwe inzichten kunnen opleveren.