FRONTSTAGE/ BACKSTAGE, A WORK IN PROGRESS…

Femke Lutgerink

“…een week later kwamen we ‘s middags terug in ons hotel en daar lagen twee rode rozen op ons te wachten met de vraag de twee zusjes terug te bellen. Dat hebben we gedaan en we zijn gaan lunchen in hetzelfde park, op dezelfde plek, waar de foto een week eerder genomen werd. De zusjes hadden gedichten voor ons geschreven in schoonschrift en we hebben die middag al etend en pratend met hen doorgebracht.”

Dit is één van de vele anekdotes die fotografe Anoek Steketee (Hoorn, 1974) je kan vertellen over haar verblijf in Iran. Vermakelijke, lieve verhalen van een gastvrije samenleving, een samenleving ook met harde contrasten en scherpe randen door het heersende ideologisch regime. Steketee is geïnteresseerd in de complexiteit, de gelaagdheid van samenlevingen. Niet alleen in die van Iran, ze maakte ook een fotoserie op Cuba en ‘gewoon’ op straat in Amsterdam.
Iedere samenleving kent het schouwspel van het openbare leven en dat is iets wat Anoek Steketee fascineert. De reden om af te reizen naar een ander land is omdat je je daar automatisch in de rol van de beschouwer, de buitenstaander, bevindt. Hierdoor lijken de kaders, de decors, van een samenleving zich scherper af te tekenen. Alles staat op scherp. In landen met radicale revolutionaire omslagen naar ideologische regimes, in Iran in 1979, vinden in een razend tempo ‘decorwisselingen’ plaats aan de hand van een ‘script’ dat een hele samenleving richting geeft. Vooral in het openbare leven is de controle van deze regie zichtbaar en voelbaar. Gedreven door nieuwsgierigheid naar dit soort veranderingen – maar ook door het sprookjesachtige, rijke verleden – vertrok ze in 2003 voor het eerst naar Iran.
Al voor haar vertrek legt ze allerlei contacten met Iraniërs, in Nederland en Iran. Ze leert een beetje farsi van een bevriende Iraniër, die haar naast inzicht in de taal, ook inzicht geeft in de gebruiken binnen de Perzische cultuur, waardoor ze alvast beter voorbereid naar Iran vertrekt. In gesprekken met hem en anderen stelt ze tevens de legitimiteit van haar project ter discussie. Een proces dat tot op de dag van vandaag doorgaat en aangescherpt wordt door nieuwe ontmoetingen. Ze legt ook contact met Nederlanders die verbleven of verblijven in Iran. Bijvoorbeeld met Eefje Blankevoort (documentairemaakster en journaliste), die voor een onderzoek in Teheran zit. Zij zal van onschatbare waarde blijken voor het project Frontstage/Backstage, a work in progress.
Frontstage/Backstage is een serie waarin Steketee de gelaagdheid en complexiteit van de Iraanse samenleving, zoals zij die als buitenstaander beleeft, probeert te vertalen. De focus ligt tot nu toe vooral op het Frontstage-deel van het project, waarin ze het openbare leven van Iran onderzoekt. Met een grootbeeld camera op statief en een set lampen stelt ze zich op straat op, steeds op verschillende punten in Teheran. Ze spreekt, in samenwerking met Eefje Blankevoort, mensen aan en vraagt of ze willen poseren voor de camera. Met de belichting en haar regie aanwijzingen laat ze de vrijwilligers ‘acteurs’ worden in hun eigen leven. Ze probeert een klein verhaal te vertellen en voelbaar te maken dat er achter dit ene beeld nog een hele andere werkelijkheid schuil gaat. Ook voel je het onderzoek naar de grenzen van wat er met deze benadering mogelijk is; ze fotografeert een agent, een mullah (een Iraanse geestelijke) en een groep militairen. Gezagsdragers waarvan de nieuwsgierigheid het op dat moment blijkbaar wint van de formaliteiten, maar waarvan je ook de potentie van de omslag naar een onaangenamere bejegening voelt.
Het andere deel van haar project gaat – zoals de naam Backstage al doet vermoeden – over het privé leven van de Iraniërs, dat zich afspeelt achter de gesloten deuren van hun huizen. Een plek waar de invloed van het regime ook doorwerkt, maar waar mensen toch in relatieve vrijheid letterlijk en figuurlijk hun sluiers kunnen afleggen.
Steketee is inmiddels drie keer afgereisd naar Iran om haar project verder uit te werken. En elke keer lijken haar Frontstage foto’s scherper en nog meer toegespitst te zijn dan de vorige keer. Tegelijkertijd verliezen ze niets van hun vermogen tot verwondering, tot het opwekken van nieuwsgierigheid naar het verhaal achter het verhaal van de mensen op de foto, maar ook naar de fotograaf achter de camera. Haar positiebepaling is prettig en open, met de flexibiliteit die je verwacht van iemand die op deze manier een samenleving onderzoekt. Je kan namelijk zelf ook niet buiten schot blijven. Het Frontstage werk maakt dat je nu al wil weten hoe het haar Backstage zal vergaan. Het vermoeden is dat ze met haar houding en benadering genoeg deuren weet te openen. We zullen het zeker gaan zien…

Anoek Steketee, za 5 maart 2005

De Balie, Kleine-Gartmanplantsoen 10, Amsterdam