“Tijd voor lef en een nieuwe input” is de slogan waarmee Expodium zijn vernieuwde instelling op de nieuwe locatie aan de Lange Nieuwstraat te Utrecht kenbaar maakt. Het verraadt een zekere scepsis ten aanzien van het Utrechtse kunstklimaat. Schijnbaar is dat ingeslapen, braaf en gemoedelijk en is het hoog tijd voor actie.
Met een tekort aan woningen, atelierruimte en een gebrek aan instellingen waar jonge kunst wordt getoond, is Utrecht voor een startende kunstenaar niet bepaald de favoriete plek om zich te vestigen. Daarnaast is het ‘gat’ tussen de kunstacademie en het kleine aantal galeries voor hedendaagse kunst in de stad te groot. Expodium, dat vijf jaar geleden door zes beginnende kunstenaars werd opgericht, trachtte dit op te vullen door werk van pas afgestudeerden te tonen in een bescheiden locatie op het Ledig Erf. Sinds anderhalf jaar zwaaien Maaike Gouwenberg en Bart Witte de scepter en veranderden langzaamaan de ideeën over de instelling, die passief wachtte op portfolio’s en bezoekers. Expodium moet een platform worden voor jonge mensen die zich bezighouden met kunst in de breedste zin van het woord. Het is gevestigd in Utrecht maar oriënteert zich op heel Nederland. Getoond werk moet zich bevinden op het scherpst van de snede; de makers moeten lef hebben.
Genoemde criteria vertalen zich in de openingsexpositie Utrecht Uploaded door bijvoorbeeld de video RGB (rood groen blauw) van Bas van Koolwijk en Cristian Toonk. Door het beeld terug te brengen tot een flikkering die overloopt in de drie basiskleuren waaruit een videobeeld bestaat, wordt dit medium tot de grond uitgediept. Het beeld is door het felle licht alles overheersend. Tezamen met het irritante gezoem dat het werk begeleidt, wordt het de toeschouwer onmogelijk gemaakt zich op een ander kunstwerk te concentreren. Hoewel het werk slechts drie minuten duurt lijkt dit een eeuwigheid. De meeste indruk maakt Marcel van den Berg met Doin’the Linndie hop. De ‘schiethouding’ die Linndie England aannam op de foto’s waarmee de martelingen in de Irakese gevangenis aan het licht kwamen wordt op twaalf op de muur bevestigde fotokopieën door verschillende mensen herhaald. Van den Berg ontdekte de beelden op een Amerikaanse website waarin mensen gevraagd wordt een slachtoffer te kiezen dat zij graag ‘gelinndied’ zien en de daarop volgende uitvoering vast te leggen. De overvloed aan inzendingen bewijst Amerika’s schijnheiligheid ten aanzien van het schandaal. Van den Berg versterkt dit nog door video’s waarop naast verhalen van slachtoffers, Amerikaanse onderzoekers getoond worden die hun afschuw uiten over de praktijken in de gevangenis.
“2005 is vooral een zoekjaar” aldus Gouwenberg die samen met Witte zo’n beetje alles aanpakt en overal voor openstaat om de ambities waar te maken. Zo worden er presentaties gegeven op diverse kunstacademies om de naamsbekendheid te vergroten; wordt er aandacht besteed aan theater door per tentoonstelling twee events te organiseren; en worden conservatoriumstudenten betrokken door hen op openingen te laten spelen. Naast een breed podium verlangt Expodium ernaar een broedplek voor nieuwe ideeën en samenwerking te zijn. Hier moet ‘De Pitch’ toe leiden, een soort hangen ontmoetingsplek die in één van de vijf zalen is ingericht en waar gebrainstormd kan worden. Bezoekers kunnen hier ideeën opdoen maar ze ook voorleggen, vragen of ze een film mogen vertonen of over hun werk komen praten. “Niet dat het nou de bedoeling is dat iedereen hier al zijn schilderijtjes komt bespreken, we blijven wel kritisch”.
Al met al zijn de paar weken dat Expodium in de nieuwe formule draait te kort om te zien of het Utrecht daadwerkelijk de input geeft die het pretendeert. Feit is dat de stad het kan gebruiken; het ‘bruist’ simpelweg niet op beeldende-kunstvlak. Daarmee is niet alleen het initiatief bewonderenswaardig maar ook de bevlogenheid waarmee het wordt aangepakt. De locatie kan echter problemen veroorzaken. Zo moet de instelling binnen afzienbare tijd zijn ruimte in het voormalig gerechtshof weer opgeven en wordt koortsachtig gezocht naar iets nieuws. “We wisten het van te voren, toch zijn we verhuisd omdat we groter wilden, bovendien hoefden we hier alleen maar te witten.” Dit betekent overigens niet dat de ruimte er, op wat vieze muren na, spik en span uitziet. In het al jaren leegstaande gebouw ontbreken deuren, vloeren en plafonds; de vensterbanken zijn uit de ramen gerukt.
Dat de ruimte zodoende oogt als een shabby pand is op zich niet erg, dat past wel bij kunst met lef. Het is echter niet nodig dat de kunst er dan ook maar uit moet zien alsof het uit de vuilcontainer is geplukt. Van den Bergs werk heeft een sterke impact. De uitvoering in fotokopieën, plakband en tape, die de platheid van Amerika en zijn reactie op de gebeurtenissen moet uitdrukken, ondermijnt zelfs de kracht van het beeld. Desondanks voert politiek engagement de boventoon in Utrecht Uploaded: een Amerikaanse vlag waarin de sterren zijn vervangen door hakenkruizen maakt nu eenmaal meer indruk dan een bedorven moorkop geplaatst op vogelzand. Paradocs, de volgende expositie, moet bewijzen dat de scherpe kunst die Expodium wil tonen niet alleen voortkomt uit het gebruik van heftige onderwerpen. Zo ligt de nadruk in het werk van de vier daarin exposerende kunstenaars op een verhalend karakter, geïnspireerd door het dagelijks leven.
UTRECHT UPLOADED
Marcel van den Berg, Bas van Koolwijk, Anne Schiffer, Christian Toonk, Henk de Vries, Ivo van Werkhoven, Esther Willering
t/m 13 maart 2005
PARADOCS
Bojan Babic, Malgosia Briefjes, Zhana Ivanova, Igor Sevcuk
24 maart t/m 24 april 2005
Expodium, Korte Nieuwstraat 14, Utrecht, wo t/m zo 13–18