Er hangt een Oudhollands groepsportret De regenten en rentmeester van het Heilige Geesthuis (1653) van Jan Daemen Cool. De regenten kijken me met vijf paar ogen streng aan. Ze lijken de andere kunstwerken in de ruimte als een kandidaat Idol te beoordelen. De ‘jury’ lijkt misplaatst in deze tentoonstelling, terwijl het toch als één van de weinige werken duidelijk met het thema ‘regering’ verbonden is.

Een storm aan gedachten van meer dan 26 kunstenaars is geperst in de twee verdiepingen van Witte de With te Rotterdam. De Duitse artistiek directeur van Documenta 12 (2007) Roger M. Buergel en landgenoot Ruth Noack lanceerden het ambitieuze plan om vijf thematentoonstellingen in diverse landen te organiseren. In Nederland hebben ze gekozen voor ‘het Oudhollands groepsportret’. Streng doch rechtvaardig lijken de regenten in een evenwichtige en harmonieuze vergadering verwikkeld te zijn. Moralistisch vragen de curatoren zich af wát er sinds dit schilderij is fout gegaan. Laconiek wordt de vraag óf het überhaupt is fout gegaan overgeslagen, want was de 17de eeuw zoveel democratischer en vrijer? Ook de titel Be what you want but stay where you are is een statement dat uitblinkt in simplisme. Des te vreemder is de volstrekte tegenstelling met de brede opvatting van het begrip ‘regering’: ‘Met andere woorden, ‘regering’ wordt niet verbonden aan politieke spelers, maar ruimer opgevat als een handeling of een reeks handelingen naar aanleiding van andere handelingen (de handeling van anderen)’.* Hoe ruim kun je ‘regering’ opvatten?

Dependance Buenos Aires van Matthijs de Bruijne & Javier Martínez definiëren ING Verzekeringen in Argentinië als ‘regering’. Door hun uitgekiende verleidingsstrategieën nodigen zij hun potentiële klanten uit. Maar begin 2004 sloot ING al haar filialen en liet zo veel werknemers zonder baan achter. De kleurige presentatie – de klachten worden in roze mappen bewaard – probeert speels het onderwerp naar voren te brengen, maar kan het documentaire karakter niet verhullen. Een documentaire waarbij gelezen moet worden.

De zaalteksten bij de tentoonstelling, maar liefst 16 pagina’s, zijn onmisbaar om inzicht te krijgen in de meeste werken. Eén van de weinige werken die de begeleidende tekst wél overstijgt is Imogen Stidworthy met Anyone who had a heart (2004). Het werk gaat verder waar een mythe eindigde: de zangeres Cilla Black die in Scotland Road in een lege kamer boven de woonruimten oefende omdat daar een goede echo was. Stidworthy vult de mythe aan door twee imitatoren dit lied te laten zingen in een ruimte waar juist geen echo is. Het enge geluid van het gezang gecombineerd met het beeld van een vrouw in een krappe ruimte werkt niet alleen humoristisch, maar toont ook het trieste verlangen naar de herinnering. Terwijl ik zo sta te genieten van de zangeressen die in de huid kruipen van Cilla Black, prikken de keurende ogen van de regenten nog in mijn rug. Een strengheid die ik mis bij de echte jury van deze voorronde van Documenta.

Annotaties

*Zaalteksten ‘Be what you want but stay where you are’