Aardschokken van ragfijne potloodtekeningen

Tessa Verheul
Carlos Amorales, VERTICAL EARTHQUAKE (2010)

De Mexicaanse kunstenaar Carlos Amorales (1970, pseudoniem voor Carlos Aguirre) heeft in de loop der jaren een typerende vormentaal ontwikkeld waarbij dieren, insecten, doodshoofden, mensen en objecten worden geabstraheerd tot silhouetten. Zijn werk, dat een grafisch karakter heeft, is vaak opgebouwd uit gestileerde en vlakke vormen in voornamelijk zwart, wit en rood. Amorales studeerde zowel aan de Gerrit Rietveld Academie als aan de Rijksakademie in Amsterdam en werd bekend met zijn wrestling performances. Voor deze gevechten bedacht de kunstenaar het karakter Amorales, onder wiens naam hij professionele worstelaars gemaskerd liet vechten in een boksring binnen de setting van een galerie. De naam Amorales is gebleven, maar hij heeft zijn werk uitgebreid naar andere media: installaties, videoanimaties, collages, schilderijen en tekeningen.

De animatie Discarded spider, die in de benedenruimte van Annet Gelink Gallery wordt getoond, is een goed voorbeeld van Amorales’ huidige werk. Een grafisch patroon dat aan een web doet denken, beweegt door het beeld. Het patroon lijkt aanvankelijk digitaal gegenereerd, maar dan stapt de kunstenaar zelf in beeld. Zijn silhouet grijpt het web vast, dat een driedimensionale constructie blijkt te zijn. Het platte beeld krijgt daarmee een verrassende diepte, met de kunstenaar die als een spin in zijn eigen web beweegt. Amorales’ grafische en platte vormentaal brengt vaak een vergelijkbare illusie van ruimte teweeg. Zoals in de animatie Anunciation birds waarin vogels wegvliegen binnen een steeds krapper kader, of in Dark mirror waar de aanvankelijk begeleidende pianomuziek plotseling verbeeld wordt door een pianist.

Anders van aard is het nieuwste werk van Amorales, de prominente installatie Vertical earthquake. De kunstenaar grijpt in dit werk terug naar een jeugdherinnering. In 1985 werd Mexico meerdere malen getroffen door aardbevingen. De meest heftige uit de reeks van vier was de aardbeving op negentien september van dat jaar. Met een schok van 8,1 op de schaal van Richter stortten flatgebouwen in en werden naar schatting 10.000 mensen bedolven onder het puin in Mexico-Stad. Op de galeriemuren heeft Amorales negen cirkelvormige tekeningen aangebracht met behulp van vervormde linialen. De lange ijzeren latten zijn in de vorm van een bliksemschicht gelast, naar de contouren van de door de aardbeving getroffen Mexicaanse gebouwen. Elke liniaal is aan de muur bevestigd aan één punt, als een epicentrum. Door het metaal vanuit dit midden steeds minimaal te verschuiven en de contouren op de muur met een potlood te volgen, ontstaat een ragfijne potloodtekening van hoekige lijnen die in een cirkelvorm de aardbeving grafisch weergeven. De negen uitwaaierende aardschokken variëren in vorm en intensiteit. De vernietigende kracht van de aardbeving wordt door middel van deze lijntekeningen en linialen omgezet in haast constructivistische beelden.

In dezelfde ruimte liggen op een witte tafel verschillende, door Amorales verzonnen en samengestelde kranten, waarop eenzelfde lijnenpatroon is aangebracht. Het Spaanstalige Peor del dia (vertaling: het slechtste van de dag) en de Engelstalige Germinal, een verwijzing naar een boek van Emile Zola, zijn beiden gedateerd op 21 september 1985 en tonen foto’s van de aardbeving: ingestorte gebouwen, rookwolken, reddingwerkers en mensen die verbijsterd naar de chaos kijken. Daarnaast zijn de kranten gevuld met een verzameling bekende en onbekende anarchistische teksten met titels als Class struggle or class hatred? en The belief in the need for a socialist architect. Het handelen van de Mexicaanse overheid na de ramp in 1985 werd destijds zeer bekritiseerd door de bevolking en had een opmars van linkse partijen tot gevolg. De door Amorales gecreëerde kranten vormen een gedroomde reactie op de ramp, 25 jaar na dato. Hij gebruikte hiervoor foto’s die hij al jarenlang verzamelt in zijn Earthquake archive.

Een vergelijkbare verzameling, het zogenaamde Liquid archive, heeft Amorales digitaal aangelegd. Dit archief vormt sinds 1999 de basis voor vele animaties, collages en installaties, zoals de serie kleurrijke collages Cromofobias negras die in de tentoonstelling getoond wordt. Mens- en dierfiguren uit het archief zijn afgedrukt op gekleurd papier en tegen een donkere achtergrond gecomponeerd tot een surrealistisch geheel. Met behulp van het archief is Amorales de laatste jaren steeds ‘digitaler’ gaan werken. Opvallend aan het werk Vertical earthquake is dan ook het handmatige karakter van de muurtekeningen, waar de vervormde linialen het werkproces verraden.

Het kritische karakter dat Vertical earthquake kenmerkt, vormt een leidraad in het oeuvre van Amorales. Eerder maakte hij de installatie Flames maquiladora, de Nederlandse inzending voor de Biënnale van Venetië in 2003. De installatie bestond uit een Mexicaans schoenenatelier waarbij de (westerse) bezoeker kon ervaren hoe het is om een Mexicaanse fabrieksarbeider te zijn. Met de animatiefilm Origami bomb parodieerde hij de wijze waarop de Mexicaanse overheid propaganda voert door flyers vanuit de lucht te verspreiden. Maar waar Amorales zijn commentaar, met name de laatste jaren, abstraheert tot grafische animaties, verbeelden de kranten Peor del Dia en Germinal de aardbeving zeer realistisch. De werkelijkheid wordt hierin niet geabstraheerd zoals in veel van Amorales’ animaties en collages, maar het werk is een directe vertaling van reële gebeurtenissen: een waardevolle een waardevolle toevoeging aan zijn toch al rijke oeuvre.

VERTICAL EARTQUAKE
Carlos Amorales

4 september t/m 16 oktober
Annet Gelink Gallery
Laurierstraat 187-189, Amsterdam

Carlos Amorales, ABOVE THE ROAD EAST TOWARD TAIBIQUE, EL HIERRO. 15 MINUTES, FEBRUARY 2002 (2008)