Onverwerkt verleden

Minka Bos
Monument voor Anton de Kom (2006), Jikke van Loon, foto H. Mooren, courtesy CBK Zuidoost

‘Strijdend ga ik! Eerst ná de overwinning kom ik terug…’. Manhaftig staat de tekst van Anton de Kom, Surinaams vrijheidsstrijder, verzetsheld, activist en schrijver, weergegeven op het voetstuk van zijn nieuwe monument op het Anton de Komplein in Amsterdam Zuidoost. Kunstenares Jikke van Loon ontwierp het kunstwerk dat door een jury en publiek werd gekozen uit een viertal voorstellen. De verbeelding van het element ‘strijd’ was voor hen van doorslaggevend belang bij het maken van hun keuze. Maar het gedenkteken, dat op 24 april werd onthuld, kreeg al snel een storm van kritiek over zich heen. Volgens een groep buurtbewoners was het beeldhouwwerk te bloot. Het zou daarmee refereren aan het oude slavernijverleden. De opening werd vergezeld door een luidruchtige demonstratie. Boze actievoerders scandeerden leuzen als ‘Dit is een racistisch beeld!’ en bestormden het kunstwerk om het blote lichaam van De Kom met de Surinaamse vlag te bedekken. Ondanks al die ophef bleef het kunstwerk staan en staat het er nu nog steeds: naakt en nietig op de monumentale trappen van een leeg en winderig nieuwbouwplein.

Waarom koos de kunstenaar voor een naakte weergave van de intellectueel De Kom? Zou ze geïnspireerd zijn geweest door het beroemde schilderij ‘Vrijheid voert het volk aan’ (1830) van Delacroix? Daarop dendert ‘de vrijheid’ met onblote borst en opgeheven arm als een furie over de brokstukken van het oude regime. Ook vrijheidsstrijder Anton de Kom torent, naakt en met opgeheven arm, op monumentale trappen hoog boven het oude koloniale regime dat zijn land overheerste en hem verbande. Het beeld van De Kom mist echter de passie en kracht van de Franse overwinnares. Met gesloten ogen en in stramme houding staat hij vast in een houtblok, gehakt uit de Surinaamse gele kabbes. Zijn benen en armen voor eeuwig vastgezet in het massieve hout. Kwetsbaar staat het naakte, geketende lichaam tussen de rode bakstenen Hollandse nieuwbouw.

Een groot, leeg marktplein vormt het decor voor het monument. ‘Deze specifieke stedenbouwkundige situatie vraagt om een krachtig beeld dat van dichtbij én veraf boeit,’ zo schrijft de jury in haar rapport. Het beeld staat op een brede, monumentale trap aan de kopse kant van het plein. Mensen lopen af en aan, maar niemand kijkt omhoog, naar het monument dat met zijn drie meter hoogte wegvalt tegen het nog hogere gebouwtje van de parkeergarage erachter.

Zal dit beeld toekomstige generaties nieuwsgierig maken naar de nalatenschap van Anton de Kom, zoals in het juryrapport staat? Zouden ze bij het zien van dit werk van kneuterig Hollands formaat denken aan de grootheid van De Kom, die met zijn geschriften en politieke activiteiten niet alleen van groot belang was voor de emancipatie van het Surinaamse volk, maar ook een grote rol speelde in de arbeidersbeweging en het verzet in de Tweede Wereldoorlog? Alleen zijn eigen tekst ‘Strijdend ga ik! Eerst ná de overwinning kom ik terug…’ op de houten punt van het driehoekige voetstuk lijkt zijn grootse strijd duidelijk te maken. Maar de letters van die eerste zin uit zijn gedicht ‘Vaarwel, Akoeba, vaarwel!’ bladderen al van het rood geverfde multiplex.

MONUMENT VOOR ANTON DE KOM, Jikke van Loon

Anton de Komplein, Amsterdam Zuidoost

www.antondekom.nl
www.jikkevanloon.com