Welkom in de theatrale wereld van Karen Sargsyan

Tessa Verheul
Karen Sargsyan, THE ANIMATOR, 2009 (Courtesy: Galerie Juliètte Jongma en Karen Sargsyan)

Het appartement van het personage J.F. Sebastian in de sciencefictionfilm Blade Runner is compleet gevuld met mensachtige mechanische poppen, sommige reusachtig groot, andere dwergachtig klein. Deze poppen ogen kinderlijk vrolijk, maar hebben tegelijk een duistere connotatie. Ook in de papieren sculpturen van de van oorsprong Armeense kunstenaar Karen Sargsyan (1973), die net als bij J.F. Sebastian enorm variëren in afmeting, is een dergelijke dubbelzinnige sfeer te vinden.

Het recente werk Ode bestaat uit een carrousel die draait op het ritme van de muziek van de Armeense zanger Vizovsky. Twee kleine figuren hebben plaatsgenomen in de attractie, terwijl een grotere figuur lachend vanuit het midden toekijkt. De muziek, maar ook het thema en de uitvoering (de lichte kleuren van het papier) wekken aanvankelijk een opgewekte en speelse indruk. Wie beter kijkt, ziet echter al snel dat er ook een donkerder kant in dit werk verscholen zit. Op de lege zitjes van de draaimolen liggen losse hoofden en andere figuren in de installatie missen ledematen of zijn bebloed.

Ode maakt deel uit van een grote installatie die centraal staat in de tentoonstelling en die is opgebouwd uit verschillende papieren sculpturen met ieder een eigen titel. Daarnaast wordt een klein aantal werken gepresenteerd die autonoom functioneren. Het meest opvallend aan al Sargsyans werk is zijn materiaalgebruik. Het papier, dat door anderen voornamelijk wordt gebruikt als tweedimensionale drager, wordt door deze kunstenaar geknipt en gevouwen, waardoor verrassend expressieve en gedetailleerde driedimensionale sculpturen ontstaan. De figuur in After Velázquez I, een werk dat is geïnspireerd op de portretten van lilliputters door Diego Velázquez, draagt een opengeknipt masker waarachter twee treurige ogen tevoorschijn komen. Verderop staat een vrouw met een dramatische blik en haar armen omhoog geheven. Een andere man rent achter een grote haan aan. De door Sargsyan zorgvuldig gekozen posities en de (weg-)geknipte details in de gezichten zorgen ervoor dat de sculpturen een groter verhaal vertellen, als waren ze toneelspelers. Ze lijken te bewegen, waardoor een tijdsdimensie ontstaat, net als in de draaiende carrousel en de muziek.

In diverse werken verwijst Sargsyan naar de onderdrukking en de beperkingen tijdens het communistische regime in zijn geboorteland Armenië. De muziek van Vizovsky bijvoorbeeld, luid afgespeeld in de galerie, mocht niet beluisterd worden tijdens het regime. Ook de figuur in The Painter begaat een zonde, omdat hij trots poseert voor een abstract beschilderd doek. In The Animator, een werk dat niet bij de grote installatie hoort, draagt een figuur een omlijste speeldoos mee waarin kleine menselijke figuren te herkennen zijn. Het machinale van de speeldoos contrasteert met de creativiteit die de figuur uitstraalt: hij draagt rolschaatsen om letterlijk vooruit te komen. Deze opgelegde beperkingen staan in schril contrast met het idee van artistieke vrijheid waaraan Sargsyan refereert met kunstenaars als Velázquez of de Franse renaissanceschrijver François Rabelais, op wiens boeken de sculpturen Gargantua en Pantagruel zijn gebaseerd. De tegenstelling tussen deze werken kan als duidelijke aanklacht worden gezien van de (voormalige) status en beperkte vrijheid van de kunstenaar in zijn geboorteland.

Los van de installatie staat ook het kleine werk Aria of Eve, waaraan de tentoonstelling vreemd genoeg zijn naam ontleent. Aria of Eve laat zich, mede door het formaat, typeren door zijn intieme karakter en verschilt daardoor van de expressieve en theatrale houdingen van de andere sculpturen. Een man en een vrouw liggen samen in bed, waarnaast slofjes en vluchtig uitgetrokken kledingstukken liggen. De man vertelt het Bijbelse verhaal van de zondeval, terwijl de vrouwelijke figuur aandachtig luistert. Waar de andere sculpturen elkaar soms overschreeuwen, is dit werkje veel subtieler en meer ingetogen. De figuren in Aria of Eve lijken zich in een paradijselijke rust te bevinden. Alleen zij ontsnappen aan de ietwat chaotische voorstelling in de galerie.

ARIA OF EVE
Karen Sargsyan
14 november 2009 t/m 30 januari 2010

Galerie Juliètte Jongma
Gerard Doustraat 128-a, Amsterdam

Karen Sargsyan, ARIA OF EVE, 2009 (Courtesy: Galerie Juliètte Jongma en Karen Sargsyan)
Karen Sargsyan, AFTER VELASQUEZ 1, 2009 (Courtesy: Galerie Juliètte Jongma en Karen Sargsyan)