Het kwam vaak voor dat schepen voor Pampus lagen. Ze lagen dan een tijd stil, wachtend tot het vloed werd en ze het forteiland in het IJmeer konden passeren. Ook wij wachten op de vloed van postpandemische tijden. Het sluipende en afwachtende gevoel trekt inmiddels al bijna een jaar aan alle mensen op deze planeet. Wachtend op de normale alledag. Ook de culturele sector moet zich er geduldig bij neerleggen. De pandemie zet gestaag voort, de vaccins zijn in de running en er staat een hoopvolle belofte uit naar de tijd van kunstzinnige reuring. Wat betekent deze tijd voor de creativiteit van kunstenaars en culturele werkers?

Tubelight kondigde de open call van dit nummer aan met het thema luiheid, geïllustreerd door een zwart-wit foto uit de serie Artist at Work (1978) van de Kroatische kunstenaar Mladen Stilinović. In dit zelfportret legde de inmiddels overleden kunstenaar zichzelf vast in een serie zwart-wit foto’s. In plaats van in een atelier, waar je een ‘artist at work’ zou verwachten, laat hij zichzelf zien in bed in verschillende staten van schijnbare slaap en waakzaamheid. Op sommige beelden lijkt hij te doezelen, terwijl hij op andere beelden met open ogen naar het plafond ligt te staren of voor zich uit kijkt. Zijn eigen aanwezigheid staat centraal.

Stilinović beschouwde luiheid als een vorm van politiek verzet en tegelijkertijd als een methode om autonomie in kunst te bereiken. Niet-activiteit beschouwde hij juist als een vruchtbare staat om tot onafhankelijke creativiteit te komen. Als het dus aan Stilinović lag schept deze periode, waarin we weinig afleiding kennen, waarin de een meer dan de ander ‘zit te luilakken’ en we ons verplicht distantiëren, misschien wel de perfecte voorwaarden voor kunst.

Bijna twintig jaar na Artist at Work schreef Stilinović samen met de kunstenaar Vlado Martek in 1993 het korte manifest The Praise of Laziness. De tekst weerspiegelt Stilinović’ werk uit 1978 waarin de deugden van luiheid worden geprezen en wordt verklaard dat ‘er geen kunst is zonder luiheid’:

‘Laziness is the absence of movement and thought, just dumb time – total amnesia. It is also indifference, staring at nothing, non-activity, impotence. It is sheer stupidity, a time of pain, futile concentration. Those virtues of laziness are important factors in art. Knowing about laziness is not enough, it must be practiced and perfected.’

Artist at Work zag Stilinović als de verbeelding van protest ten opzichte van enerzijds de socialistische arbeiderscultuur en anderzijds de productie-obsessie van het westerse kapitalisme. Met zijn luiheid probeerde hij de onaantastbare arbeiderscultuur in voormalig Joegoslavië te ‘de-symboliseren’. Met anarchistische en cynische rebellie wilde hij het socialisme bespotten. De Berlijnse Muur was opgeheven, Joegoslavië was uiteengevallen en er volgde een periode waarin Stilinović regelmatig exposeerde in het Westen. Voor zijn manifest constateerde hij in niet geheel bescheiden toon:

‘Artists in the West are not lazy and therefore are not artists but rather producers of something…. Their involvement with matters of no importance, such as production, promotion, gallery system, museum system, competition system (who is first), their preoccupation with objects, all that drives them away from laziness, from art.’

In Stilinović’ opzicht zouden we het voor pampus liggen dus kunnen omarmen. Ik geef hem geen ongelijk. Tijd leerden we op een nieuwe manier kennen. De Tozo (1, 2, 3) bracht een zekere rust met zich mee. Er is genoeg tijd geweest om nieuwe en duurzame plannen te maken. Maar bewerkstelligt deze periode nou eigenlijk deze beoogde niet-activiteit? Het kán de cultuursector ten goede komen, maar we staan in conflict met het vooruitzicht. Het prikje komt eraan, en we kijken smachtend uit naar het passeren van deze periode, wetende dat de kunstsector compleet losbarst zodra het weer kan. Je simpelweg erbij neerleggen is daarom alweer passé, want zodra de vloed begint te stromen zitten we er weer middenin.

Annosh Urbanke schrijft, cureert, werkt aan eigen artistieke projecten en is werkzaam op het gebied van publiciteit en communicatie bij Valiz.