Vertraagd en onherroepelijk te gronde gaan

Michel van Dartel
Jonathan Schipper, THE SLOW INEVITABLE DEATH OF AMERICAN MUSCLE, 2009

Aan de receptie, in de rijen voor de loketten, zelfs op het toilet van het Haagse stadhuis spreekt men alleen nog maar over het ongeluk dat zich in het atrium voltrekt. ‘Heb je het gezien?!’, vragen ze elkaar. ‘Twee patserige auto’s worden daar héél langzaam met de neuzen tegen elkaar geduwd – een frontale botsing, maar dan in ultra slow motion.’ Met het blote oog is nauwelijks beweging zichtbaar, maar de hydraulische motor, die naast het spektakel staat, werkt hard aan het genadeloos samenpersen van de bolides. Een enkele keer galmt er een luide ‘KRAK!’ door de grote glazen hal, maar doorgaans hoor je alleen op een paar meter afstand van de auto’s wat zacht gepiep en gekraak.

Wanneer de frontale botsing zich op werkelijke snelheid zou voltrekken, zouden al die piepjes en kraakjes samen een oorverdovende klap zijn. Gezichten zouden verschrikt omkijken. De stukken plastic, glas en ijzer zouden je om de oren vliegen. De inzittenden zouden naar verwachting op slag dood zijn. Maar in The Slow Inevitable Death of American Muscle van de Amerikaanse kunstenaar Jonathan Schipper blijft het bij een subtiel gepiep en gekraak. Inzittenden zijn er niet.

Voor het festival TODAYSART in Den Haag, waar het werk in september 2009 te zien was, zijn de Amerikaanse auto’s vervangen door Duitse spierballen: een Mercedes en een BMW, beide glanzend van de boenwas. Wanneer je naar de auto’s kijkt, verloopt de tijd ineens stroperig langzaam. Je schrikt niet, er vloeit geen bloed, maar toch blijft het een tragisch beeld. De menselijke ellende is uit het moment gehaald, wat er overblijft is haar onherroepelijkheid. Die lijkt zelfs te worden uitvergroot door de extreme vertraging. Zo geïsoleerd en uitvergroot wordt goed duidelijk dat juist in die onherroepelijkheid de schoonheid van het ongeluk schuilgaat.

Niet voor niets dus, dat andere kunstenaars dat aspect van het ongeluk ook centraal stelden in hun werk. Zo liet kunstenaar Bas Jan Ader zichzelf in de video Broken Fall (Geometric) uit 1971 als een gekapte boom omvallen, om het moment te bestuderen waarop je jezelf niet meer staande kan houden en de val dus onafwendbaar wordt. Dat moment bepaalt of het ongeluk zal plaatsvinden, daarna is het onherroepelijk. Ook kunstenaar Dick Raaijmakers stelde de onherroepelijkheid van het ongeluk ter discussie. In zijn performance Extase uit 1984 liet hij zich inspireren door het dodelijke fietsongeluk van de Franse componist Ernest Chausson. Raaijmakers bootste de val van Chausson na door een acteur met fiets en al in een trapezeachtige installatie te hangen. Met behulp van staalkabels en een vertragingsmotor werd de val levensecht, maar extreem vertraagd uitgevoerd.

Net als bij The Slow Inevitable Death of American Muscle werd in Extase de onherroepelijkheid van het ongeluk door de extreme vertraging uitvergroot en daarmee de tragische schoonheid van het ongeluk benadrukt. Door Schippers kunstwerk in een stadhuis te plaatsen, wordt ook een belangrijk aspect van die onherroepelijkheid uitgelicht: de nietsvermoedende ooggetuige, die erbij was toen het gebeurde en nu aan anderen vraagt: ‘Heb je dat gezien?!’

www.oppositionart.com