In zijn roman Ruimten Rondom uit 1974 geeft de Franse taalkunstenaar, dichter en socioloog Georges Perec zijn lezer de opdracht, een zogenaamde praktische oefening, "om zo nu en dan eens een straat te observeren, waarbij je misschien mag streven naar enige systematiek. Noteer wat je ziet. Merk op wat opmerkelijk is… probeer de straat te beschrijven, waar hij uit bestaat, waar hij voor dient… Hou op ‘enzovoort' te zeggen, te schrijven. Doe een poging het onderwerp uitputtend te behandelen."
Evenals Georges Perec, streeft de Engelse conceptuele kunstenaar Stephen Willats (1943) ernaar de toeschouwer (het publiek) te verleiden met andere ogen naar zijn dagelijkse leefomgeving te kijken. Ook hij hanteert daarbij een systematische aanpak. Galerie Lumen Travo in Amsterdam toont tot en met 28 juli recent en ouder werk van deze Engelse kunstenaar.
Centraal in de galerie hangt het werk Multichannel Vision uit 1999. Een tableau van 81 systematisch geordende foto's van identiek formaat. Het strakke grid waarin de foto's gerangschikt zijn, nodigt bijna als vanzelfsprekend uit om verbanden te zoeken: van links naar rechts; van boven naar onder. Onder de negen verticale rijen hangt één horizontale rij met zes foto's van auto's die geparkeerd staan voor winkelpuien.
Links en rechts van het tableau hangen twee foto's met daaronder een tekstbordje. Op de linker foto kijken we een straat in, de tekst leest: "As I keep going further and further into the infrastructure, am I looking at the same thing?"
"Lees wat er op straat te lezen valt: aanplakzuilen, krantenkiosken, affiches, verkeersborden, graffiti, op de grond gegooide folders, uithangborden van winkels."
Willats is met zijn filmcamera door de straat gelopen en heeft het gebied onderworpen aan een minutieus onderzoek, alles vastleggend wat hij tegen kwam, van schoorsteen tot de goot, van de ene rooilijn tot de andere: verschillende typen deurbellen, reclameteksten in etalages, markeringen op het asfalt, neon uithangborden, verkeerstekens, logo's.
Aan het einde van zijn zoektocht kijkt Willats op de foto rechts van het tableau nog eens terug en stelt zich in bijgaande de vraag: "In coming away, at what level might the fragments of reality just encountered now exist in my consciousness?"
Een willekeurige straat in een willekeurige stad, in dit geval een Londense winkelstraat, maar eigenlijk doet dat er niet toe. Het is een stereotype straat die je in iedere stad onopgemerkt doorloopt en die door Willats in kaart is gebracht. De selectie van 87 foto's vormen als het ware forensisch bewijsmateriaal in een onderzoek naar de sporen die de dagelijkse gebruiker van dit stukje openbare ruimte achter heeft gelaten.
In People in the crowd (2001), een ander werk van Willats dat in de galerie te zien is, zijn drie foto's van een willekeurige groep passanten in een driehoek gerangschikt. Op elke foto is een andere voorbijganger centraal in beeld gebracht. De enige overeenkomst tussen de drie personen is het gebruik van hun mobiele telefoon. De foto's zijn ieder in één van de primaire kleuren afgedrukt. Onder en naast de foto's zijn drie diagrammen getekend, blauw, geel en rode vlakjes verwijzen naar de foto in de respectievelijke kleuren. Met pijlen worden de vlakken met elkaar in verband gebracht, waarbij iedere diagram weer een andersoortig verband aangeduid. Mogelijke verbanden, want het is voor de toeschouwer niet op te maken of er ook daadwerkelijk sprake is van onderlinge relaties.
‘De straat' vormt letterlijk en figuurlijk het werkterrein van Willats. De straat als pars pro toto van de (grootstedelijke) openbare ruimte. De straat als symbool voor verplaatsing (transit), de straat als het stedenbouwkundige stramien dat de verschillende voordeuren – die weer toegang geven tot huizen en winkels, i.e. het private domein van de gebruiker – met elkaar verbindt. Iedereen heeft zijn straat, en tegelijkertijd is die straat van iedereen.
Traces and Signs is de titel die aan de tentoonstelling meegegeven is. Onze leefomgeving is vergeven van tekens, symbolen, sporen… In Multichannel Vision is het een winkelstraat, vergeven van uithangborden en reclamelogo's: Urban Signage, totempalen van de grootstedelijke leefomgeving. Voor de één is het visuele vervuiling, maar voor Willats zijn ze uitingsvormen van hedendaagse communicatie. Tekens en symbolen, die als je ze observeert een bron van informatie zijn van onze hedendaagse cultuur.
Hoewel Willats zich in eerste instantie misschien presenteert als een archivaris die het gevonden materiaal inventariseert, is het niet zijn doel een werkelijkheidsgetrouwe (lees: objectieve) reconstructie van het in kaart gebrachte gebied te geven. Het is juist zijn strategie om door de manier van ordenen, een bepaalde rangschikking in de presentatie van de foto's, het gebruik van diagrammen en pijlen de toeschouwer aan te zetten om – puttend uit zijn eigen ervaring etc. – de missende stukjes en verbanden in te vullen het beeld te complementeren (is niet zuiver wetenschappelijk: eerder een onvolledige puzzel). Het pseudo wetenschappelijke gebruik van grids en diagrammen is enkel een extra zetje voor de toeschouwer om het werk te duiden en te lezen.
Zowel Willats als Perec lijken de alledaagsheid en vanzelfsprekendheid van de ruimten om ons heen te lijf te gaan; Perec door middel van minutieuze observaties -een soort hyperbewustzijn- van de door hem gebruikte ruimtes te bewerkstelligen; Willats door als een anatoom patholoog de ruimte te ontleden en de blootgelegde onderdelen afzonderlijk aan ons te presenteren. Bij beiden staat de individuele ervaring, of letterlijk her-be-leving, bewustwording, centraal.
"Ga door…Tot de plek onwaarschijnlijk wordt, tot je, heel even maar, het gevoel hebt dat je in een vreemde stad bent…"
Een ander werk dat in de galerie hangt is Just in Transit. Vier foto's, ieder afgedrukt in één kleur, toont een groep voorbijgangers op straat. Met zijn camera heeft Willats één jonge vrouw er uitgepikt en gedurende vier opeenvolgende momenten haar bewegingen in de massa vastgelegd. Boven en onder de vier foto's die door zwarte strepen met elkaar verbonden zijn, staat de tekst "I was just in transit"/ "And something happened to me?" Onderaan de ‘collage' staat een diagram: met twee in tegengestelde richting wijzende pijlen worden een blauw en een geel vierkantje met elkaar in verband gebracht. Van het woord transit, doortocht, is het maar een kleine stap naar transition, overgang…
TRACES AND SIGNS, Stephen Willats, 20 juni t/m 28 juli
Galerie Lumen Travo, Amsterdam