The Problem That Has No Name*

Noor Kloosterman
'As Things Go' (2016), Silvia Martes

Noor Kloosterman in gesprek met Silvia Martes

Het is medio januari en een nieuwe lichting residenten neemt hun intrek in de voormalige kazerne van de Rijksakademie van beeldende kunsten in Amsterdam. Onder hen bevindt zich Silvia Martes, filmmaker en beeldend kunstenaar. In haar werk experimenteert Martes met de relaties tussen beeld en geluid en fictie en non-fictie. Haar korte films zijn intrigerende en soms droomachtige omgevingen waarin de veelal vrouwelijke personages een kijkje in Martes’ interpretatie van de wereld bieden. In haar nieuwe studio sprak ik Silvia over haar (recente) werk en het kunstenaarschap.

NK: We kennen elkaar van het basisjaar op de Gerrit Rietveld Academie, waar jij uiteindelijk VAV – Moving Image bent gaan studeren. Wanneer werd het voor jou duidelijk dat je bewegend beeld dusdanig belangrijk vond in je werk dat je besloot daarmee verder te gaan?

SM: Ik heb voornamelijk voor VAV gekozen vanwege het performatieve aspect, in het eerste jaar was ik dan ook vooral bezig met schrijven en performance. In het tweede jaar nam ik deel aan een filmworkshop waarin we een week lang in een professionele studio mochten werken en waarin alle aspecten van het film maken aan bod kwam. En toen klikte het. Ik won na mijn afstuderen in 2013 een pitch voor een korte film bij ShortsTV op het Nederlands Film Festival en toen is het balletje verder gaan rollen. Dat resulteerde uiteindelijk in As Things Go (2016).

NK: En die film heb je ontwikkeld met het gewonnen budget?

SM: Ja. Ik heb toen ook aanvragen ingediend bij het Mondriaan Fonds en het Nederlands Film Fonds en ik ben gaan werken met de producent Wout Conijn; zo is dat project steeds groter geworden. Het werd mij toen wel duidelijk dat ik een filmmaker ben met één been in de film en het andere been in de kunst. Na As Things Go ben ik naar Japan gegaan voor een artist residency waar ik alles zelf deed; van camerawerk tot productie. Een conventionele manier van film maken, met een aparte regisseur, cameraman, producent et cetera, wringt bij mij. Ik wil aan alle facetten werken en in het maakproces mag en kan alles elkaar beïnvloeden.

NK: Dus liever houd je alles in eigen hand. Dat geldt dat ook voor je nieuwste korte film Terra Incognita – nu te zien bij FramerFramed – waar je de regie, montage en productie zelf deed.

SM: Mijn voornaamste doel is niet om een werk te maken waarin een op zichzelf staand onderwerp wordt behandeld. Ik probeer te onderzoeken waarom we het medium film als illusie en tegelijkertijd als waarheid kunnen ervaren. Welke conventies spelen hierbij een rol en hoe ver kan ik gaan met het verleggen van die grenzen? Dat komt voor mij neer op hoe ik een werk kan presenteren als autobiografisch en als een opzettelijke onthechting of afleiding van de wereld. Om te spelen met wat ‘waar’ is en wat niet, en wat dat onderscheid dan nog uitmaakt.

NK: Terra Incognita voelt inderdaad meer autobiografisch aan dan voorgaande werken. Misschien komt dat ook door het narratieve karakter van de film en de vrouwelijke voice-over, die zowel alledaagse als bijzondere momenten uit een leven beschrijft. Klopt dat?

SM: Ik laat mij voornamelijk door eigen ervaringen leiden maar geef daar wel een twist aan. Terra Incognita, het vervolg op mijn autobiografische eindexamenwerk She That Comes From the Green Forest, On a Tuesday, begon ook als een samensmelting van twee werelden: escapisme en non-fictie. Ik las destijds over het Charles Bonnet Syndroom, een aandoening waarbij zich hallucinaties voordoen bij vaak oudere mensen die verder mentaal gezond zijn. Die hallucinaties zijn heel geloofwaardig en ik heb geprobeerd daar aspecten van te verwerken. Zo is er een scène in Terra Incognita met een therapeut, die ten dele waargebeurd is, maar ik probeer die situatie dan wel uit zijn context te trekken.

NK: Wat mij opviel is dat je bepaalde kleur- en stijlkeuzes maakt die doen denken aan de jaren 50 – een periode die ik persoonlijk associeer met een fase tussen maatschappelijke stilstand en vooruitgang. Hoe verhoudt die periode zich tot jouw werk?

SM: Een boek waaruit ik inspiratie heb gehaald is The Feminine Mystique van Betty Friedan waarin zij de jaren 50 behandelt: een periode waarin vrouwen zich begonnen te realiseren dat ze werden gedomineerd en zich daar langzaam aan begonnen te onttrekken. Die jaren schiepen het beeld van de perfecte vrouw met het perfecte haar in een perfecte setting, terwijl er veel problematiek achter schuilde. Iets dat vandaag ook speelt met sociale media waarin we streven naar dat perfecte beeld.

NK: Dat is ook iets wat terugkomt in je korte documentaire Black Roots/Zwarte Wortels uit 2013, waarin je zwarte vrouwen interviewt over hun natuurlijke haar, toch? Hoewel je volgens mij sindsdien van het genre documentaire bent afgestapt houden thema’s als schoonheidsidealen, de representatie van de zwarte vrouw en de zwarte cultuur je nog steeds bezig?

SM: Voor Terra Incognita heb ik expliciet gekozen voor een geheel zwarte cast. Ik ben best wel mondig, ook buiten mijn werk om en hoe meer je je ogen opent, hoe meer je je realiseert wat anders kan. Terra Incognita was voor mij een grote stap om meer ruimte te creëren voor onze verhalen, voor zwarte verhalen. Het stoort me enorm als ik zie hoe veel vrouwen uiterlijke kenmerken van de zwarte vrouw overnemen, van cornrows (vlechten) tot het vervormen van het lichaam. Vrouwen, ongeacht hun kleur, moeten doen wat ze willen maar schrijf zwarte vrouwen niet af op hetgeen je van ze overneemt. We mogen elkaar allemaal inspireren, maar het probleem is dat mensen graag zwart willen zijn tot het moment waarop ze zwart moéten zijn. Spreek je dan ook uit over racisme in politieke en sociale structuren en neem niet alleen de mooie en wenselijke dingen van onze cultuur over.

NK: Op het eind van de film is een audiofragment te horen; ‘a planetary civilization that is secular, multicultural and at peace’. Is dat jouw hoop voor de toekomst?

SM: Dat is een quote van Michio Kaku, een theoretische natuurkundige. En het is moeilijk om optimistisch te blijven, maar ik ben semi-hoopvol.

Silvia Martes is beeldend kunstenaar en filmmaker. Haar nieuwste film Terra Incognita (2018) was recentelijk te zien in de groepstentoonstelling Diasporic Self – Black Togetherness as Lingua Franca in FramerFramed in Amsterdam.

Noor Kloosterman is kunsthistoricus.

*De titel afkomstig uit The Feminine Mystique (1963) van Betty Friedan