Een jaar of wat geleden zag ik in Parijs een tentoonstelling met medische foto's uit de negentiende eeuw. Lege oogkassen, bizarre kankergezwellen, meisjes met drie benen: je kon het zo gek niet bedenken of het was ooit gefotografeerd. De samenstellers hadden zonder twijfel de beste bedoelingen gehad met de expositie, maar toch leek het of de bezoekers (en zij kwamen met velen) de gedrochten gretig durfden te bekijken omdat hun blik nu wetenschappelijk was goedgekeurd.
De tentoonstelling flitste even door mijn hoofd bij het bekijken van de foto's van Paul Kooiker in de galerie van het Leids Universitair Medisch Centrum. Niet dat de foto's huidziektes of klompvoeten laten zien. Integendeel, Kooiker zoomt in op de kleine, voor iedereen herkenbare oneffenheden van ons lichaam: een rood vlekje in de nek, een patroon van schrammen op een onderbeen, de sproeten op een kalende schedel. Nee, ik moest eraan terugdenken vanwege dezelfde afstandelijke blik. Kooikers foto's hebben een bijna wetenschappelijk karakter in de wijze waarop ze ons de dingen willen laten zien. Het is alsof hij ons wil zegen: kijk, dit zijn de schrammen, en hier zien we een oude versleten hiel. Op enkele foto's zie je zelfs een paar andere handen de demonstratie helpen voltooien: als er een broekspijp moet worden opgetrokken of wanneer een palm van een zwarte hand moet worden getoond.
Kooikers werk maakt deel uit van een groepstentoonstelling met de titel ‘Slow Motion'. En hoewel de titel nergens wordt uitgelegd (nog nooit een galerie bezocht die zo weinig informatie verstrekt) wordt al snel duidelijk dat de foto's die hier hangen het niet moeten hebben van spectaculaire onderwerpen, maar pas bij ‘langzaam kijken' hun geheimen prijsgeven. Indrukwekkend zijn de vlijmscherpe portretfoto's die Céline van Balen met een technische camera maakte van jonge moslimmeisjes. Omdat niets de aandacht afleidt ligt de nadruk op het gesluierde gezicht. En hoewel we iedere vierkante centimeter van het gezicht van dichtbij kunnen bestuderen, verraden de meisjes niets van hun gemoedstoestand. Geen lach, geen frons trekt de aandacht.
Marjoleine Boonstra fotografeerde toeristen die in een zandbak vlakbij de Eiffeltoren liggen. De vrouwen liggen languit in het zand en kijken allen dezelfde kant uit. Het bijzondere licht, een diep oranje of een kil groen, geeft de taferelen een vervreemdend, broeierig, kunstmatig karakter. Maar niet al het werk bij LUMC kan overtuigen. De foto's van Pepijn Provily bijvoorbeeld ademen een te gemakkelijk soort vervreemding. Tegen een effen achtergrond staat een tafel. Op de tafel leunt een mannelijk lichaam, slechts gekleed in een hemd, in een ongemakkelijke houding zodat het hoofd onder de tafel verdwijnt. Daardoor lijkt het bovenlichaam met arm net een gerecht op de tafel geworden dat ieder moment kan worden geserveerd. Maar de vervreemding ligt er hier te dik bovenop en de aandacht voor het gewone, bij sommige andere foto's op een bijzondere manier in beeld gebracht, krijgt hier iets potsierlijks. Benieuwd wat de patiënten van het LUMC ervan vinden…
SLOW MOTION, Céline van Balen, Marjoleine Boonstra, Pepijn Provily, Paul Kooiker, t/m 13 mei
LUMC Galerie, Albinusdreef 2, Leiden, ma t/m zo 9-22 uur