In het decor van galeries en musea neemt Andrea Fraser (Montana, USA, 1965) een dubbele rol aan. Ze speelt daar kunstenaars, verzamelaars, galeriehouders of museumstafleden na. Frasers speelveld is dus de kunstwereld, een wereld waarin allerlei krachten werkzaam zijn. Zo ziet Fraser, als zelfverklaarde volgelinge van Hans Haacke en sleutelfiguur binnen de institutionele kritiek, tenminste de stroming waarbinnen kunstenaars hun kunstwereld en diens machtspolitiek, discours en marktmechanismen aan een kritisch onderzoek onderwerpen.

Fraser maakt gebruik van tekstuele analyses, kritische presentaties van bestaande (museum)collecties en hilarische performances. De registraties van haar meest bekende performances zijn momenteel te zien in De Hallen Haarlem, waar ook vijf video’s van Fraser in de collectie zitten. Die aankoop is gedurfd. Frasers video’s zijn tijd- en locatiegebonden want ze zijn geproduceerd voor en opgevoerd in een specifieke context. Bovendien wordt Frasers werk soms gezien als een verregaande vorm van navelstaarderij; dit soort contextkunst zou de mogelijkheden van de kunst reduceren tot zelfreflectie en zelfkritiek. En dat zou slechts een aantal ingewijden aanspreken.

De Hallen weten dit keurig te weerleggen in begeleidende teksten maar Frasers werk overtuigt ook uit zichzelf. Bij binnenkomst wordt de bezoeker meteen naar de theatrale stem van Official Welcome (2003) gezogen. Die stem klinkt zo hard dat ze helaas ook verder in de tentoonstelling te horen blijft. De film Official Welcome is een registratie van een performance tijdens de opening van Frasers tentoonstelling in de Hamburger Kunstverein. Hierin persifleert de kunstenares in een dertig minuten durende monoloog verschillende karakters uit de kunstwereld, gebruikmakend van citaten van kunstenaars, museumdirecteuren, sponsoren en critici. Langzaamaan kleedt zij zich uit – een feministische verwijzing die zij tot het absurde doorvoert in later werk.

Naast feminisme, performance en de ‘eerste’ institutionele kritiek van Hans Haacke geldt de reflexieve sociologie van Pierre Bourdieu als belangrijke pijler voor Frasers oeuvre. Bourdieu’s ideeën over kunst als statusverhogend middel liggen duidelijk ten grondslag aan de werken Museum Highlights: A Gallery Talk (1989), May I Help You (1991) en Welcome to the Wadsworth (1991). Museum Highlights is Frasers vroege sleutelwerk, waarin ze verschijnt onder haar alter ego, de museumdocente Jane Castleton. Castleton is vrijwilligster en ontleent haar status aan haar representatieve functie binnen het museum. Als een elegante gastvrouw leidt ze de bezoeker langs de ‘schatten’ van het vooraanstaande Philadelphia Museum of Art, waarbij ze het herentoilet op een zelfde verheven toon beschrijft als de Franse en Italiaanse meesterwerken. In deze overduidelijke persiflage op het in de kunstwereld gebruikelijke jargon maakt Fraser wederom gebruik van bestaande teksten, voornamelijk uit de archieven van het museum. Zo ook bij het museumrestaurant, dat de stralende Castleton als volgt omschrijft: “This room represents the heyday of colonial art in Philadelphia on the even of the Revolution, and must be regarded as one of the very finest of all American rooms.”

In een tweede getoonde museumtour verwerkte Fraser historisch de sociologische aspecten van kunst. Opnieuw leidt ze ons door zo een typisch Amerikaans museum, het Wadsworth Atheneum in Hartford, dat ontstond uit de privé-collectie van een rijke afstammeling van de eerste pioniers. Tot ver in de twintigste eeuw werd dit encyclopedische museum, zoals Fraser het noemt, bekostigd door prominente families. Dit is volgens Fraser geheel in lijn met het oprichtingsideaal dat Fraser, niet zonder cynisme, beschrijft als “a patriottic gesture, an investment in the culture and history of the United States and of the region”. Er volgt een uitgebreide vertelling over de weldoeners van Hartford, de gegoede familie Wadsworth, en over zeventiende-eeuwse koloniale waarden, waarmee Fraser zich steeds meer gaat identificeren. Zodanig dat zij uitroept: “I am a Daughter of the American Revolution!”

In de kunstwereld die zij bespeelt, is Andrea Fraser al jarenlang een gewaardeerd theoreticus. Dat zij haar onderzoek en opvattingen verbluffend goed weet te acteren, wordt duidelijk in haar vrij omvangrijke tentoonstelling in De Hallen. De recente aanwinsten zijn aangevuld met zes fotowerken en met de korte video Little Frank and His Carp (2001), een clandestien in het Guggenheim in Bilbao opgenomen video. Daarin speelt Fraser een bezoeker die zich iets te veel laat beïnvloeden door de meeslepende audiotour waarnaar ze luistert. De presentatie geeft een uitstekend én beklijvend beeld van het werk van Andrea Fraser. Haar werk is intellectueel, humoristisch en met vlagen provocatief. Het resultaat is een voortdurende glimlach, die opnieuw opduikt bij het verlaten van de tentoonstellingszaal, wanneer het oog valt op het bordje van het herentoilet en een plakkaat met sponsors van het museum. Dan is die tijd- en locatiegebondenheid dus echt geen probleem meer.