Kunstenlab: Bloemcirkels en sunpower

Jan Kappers
Zaaloverzicht CATCH AND RELEASE

King pepermuntjes, papieren taartvormpjes en eieren in medicijnbekertjes zijn in vloeiende lijnen uitgelegd binnen een grote cirkel van bloem. Het lijkt gewijde grond waar mysterieuze riten hebben plaatsgevonden. Elders ligt een gevederde hoofdtooi. Alles wijst erop dat een moderne sjamaan actief is geweest in het Kunstenlab te Deventer. De bloemcirkel, gemaakt door Toine Klaassen (1973), maakt onderdeel uit van de duo-tentoonstelling c.q. werkperiode Catch and Release. Tijdens deze periode gaat Klaassen volgens de website van het Kunstenlab een ‘beeldende dialoog’ aan met het werk van Maarten Heijkamp (1979), die grote afdrukken van primitief ogende mensfiguren vastgelegde met behulp van een kolossale camera obscura.

Naast de grote bloemcirkel heeft Klaassen nog twee kleinere cirkels vervaardigd. Een daarvan is een opmerkelijk stilleven: bestek, botten en zelfs vleeshaken zijn als een deken van sneeuw door bloem bedekt. Direct naast deze cirkel is een enorme verzameling van schijnbaar waardeloos materiaal te zien. Schijnbaar, want nadere bestudering leert dat al het materiaal zorgvuldig gecollectioneerd is en bewaard wordt in stevige bananendozen. Daarnaast keert het terug als rekwisieten in de video’s die worden vertoond. Klaassen is geen trash art kunstenaar, maar eerder een ‘archeoloog van de moderne tijd’. Ter illustratie van deze roeping draagt hij in verschillende video´s een lange witte laboratoriumjas met bijpassende laarzen. Zijn neiging naar het sjamanistische zoals in de bloemcirkels lijkt vaak een knipoog. Toch zijn een aantal van de séances die hij heeft opgevoerd, en die voor de bezoeker op video te zien zijn, behoorlijk heftig. Een goed voorbeeld is de indrukwekkende registratie I am clean die hij in 2006 uitvoerde bij Tent. in Rotterdam: in een ogenschijnlijke staat van trance is de kunstenaar, voorzien van hoofdtooi en gasmasker, gedecideerd bezig met de uitvoering van een ritueel, dat misschien het beste omschreven kan worden als een zielsreiniging. Als sluitstuk wordt met stukken zeep de korte zin ‘I am clean’ op de grond uitgelegd; de materiële bevestiging van de zuivering.

Het werk van Maarten Heijkamp is van een heel andere orde. De vijf levensgrote mensfiguren op de wanden zijn afdrukken die met een reusachtige camera obscura op lichtgevoelig papier werden gemaakt; een techniek waarbij geen fotonegatief achterblijft en elke foto dus uniek is. De kunstenaar kan het beeld dat hij wil vastleggen eindeloos beïnvloeden voordat de definitieve opname wordt gemaakt. De vormentaal van Heijkamp is ruw, tweedimensionaal en lijkt verwant aan die van tribal art. Ongetwijfeld heeft zijn ongebruikelijke manier van fotograferen bijgedragen aan de vervormingen en vereenvoudiging van het beeld. Via een slideshow op een computer (geplaatst tussen Klaassens archeologische vondsten) wordt duidelijk hoe de fotoafdrukken tot stand zijn gekomen. Het blijkt dat Klaassen en Heijkamp hebben samengewerkt bij de vormgeving van de menselijke silhouetten in bloem, waarna Heijkamp ze fotografeerde.

Er heeft dus een letterlijke uitwisseling plaatsgevonden tussen de twee kunstenaars, maar bovendien hebben ze gewerkt vanuit één uitgangspunt: het vangen en bevrijden van (zon)licht. Bij Heijkamp is dit het meest evident – voor zijn camera obscura is lichtvangen immers het belangrijkste ingrediënt – maar ook Klaassen gebruikt licht, en wel in de vorm van ‘vast zonlicht’. De bloem en vele zonnepitten functioneren als een soort ‘zonnebatterij’. De bloemcirkels zijn als een ode aan de zon, waarbij Klaassen de potentie van het opgeslagen licht onderzoekt. Ook refereert hij vaak in korte video´s aan de zon, bijvoorbeeld door met een vergrootglas het woord ‘sunpower’ op papier te branden, of met een gasbrander ‘zon’ in de sneeuw te schrijven.

Maar het werk van de twee kunstenaars is uiteindelijk erg verschillend en hun tegengestelde insteek frustreert een echt vruchtbare dialoog. Het fixeren en bevrijden van licht heeft bij beiden een te verschillende functie. Ondanks zijn bijzondere methode van fotografie heeft het werk van Heijkamp licht niet in essentie als thema, terwijl Klaassens werk wat dat betreft meer mogelijkheden biedt. Bij Heijkamp blijft het vooral bij schrijven met licht – een onontkoombare consequentie van zijn medium. Klaassen onderzoekt de mogelijkheid van sunpower in ongebruikelijkere gedaantes, verstrekt door zijn semi-religieuze benadering van het onderzoek. Wel zijn beide kunstenaars voelbaar bezig de grenzen van hun eigen werkwijze te tarten. Heijkamp als onorthodox fotograaf en Klaassen als archeoloog-medicijnman van de moderne tijd. Hun werk maakt hierdoor afzonderlijk indruk, maar de beeldende uitwisseling die het uitgangspunt was voor de tentoonstelling blijft moeizaam.

CATCH AND RELEASE
Toine Klaassen en Maarten Heijkamp
t/m 25 november 2007

Kunstenlab
Laboratoriumplein 1, Deventer
www.kunstenlab.nl

Werk van Maarten Heijkamp bij CATCH AND RELEASE