Het gebeurt af en toe: je wordt op slag getroffen door een kunstwerk van een voor jou volstrekt onbekende kunstenaar op een onverwachte plek. Dat overkwam mij dit jaar in het Park Groot Vijversburg in het plaatsje Tytsjerk, vlakbij Leeuwarden. De van oorsprong Argentijnse kunstenaar Miguel Angel Rios (1943) maakt hartverscheurende kunst en blijkt internationaal al jaren aan de weg te timmeren.

Ooit woonde op het landgoed Groot Vijversburg een voorname Friese koopmansfamilie. Maar het geslacht stierf uit, en in de twintigste eeuw werd de buitenplaats opengesteld voor publiek. Sindsdien halen veel Friezen er op zondag een frisse neus, of dolen op andere dagen door de Engelse landschapstuinen. Eens in de twee jaar is er ruimte voor een speciaal op het park geënte kunsttentoonstelling. Dit jaar maakte curator Ankie Boomstra een tentoonstelling rondom het thema tijd, en is er onder andere werk te zien van Maria Roosen, Studio Makkink & Bey, Tom Claassen en Mathias Bernsen.

De grootste verrassing in het park is het meest verstopt. In de kelder van een tuinhuisje is het videowerk Return (2004) van Rios te zien. Enorme zwarte tollen komen vanuit stilstand in beweging. In close-up bewegen ze, op het ritme van de muziek, elegant heen en weer. Het lijken dansers, die draaien en wiebelen op een metalen puntje. Maar het is een gevaarlijke dans; als ze tegen elkaar botsen, schieten ze fel en spastisch de andere kant op, met als enige doel rechtop te blijven staan. Het mooie van de vertoning in de kelder van het tuinhuisje is dat de lage, intieme ruimte mij even tot een soort kleinduimpje maakt in een wereld van reuzentollen. Dat maakt de tollen elegant, maar ook heel dreigend.

Miguel Angel Rios werkt vaker met tollen. In de documentaire Fuego Amigo (2006), getoond in Buro Leeuwarden van het Fries Museum, geeft hij inzicht in het ontstaansproces. Het begint bij ’trompos’, het Mexicaanse tolspel dat door veel kinderen en mannen op straat wordt gespeeld. De tollen worden in een getekende zon of maan gegooid met de bedoeling om de andere tollen eruit te duwen. Wie wint mag de verliezende tol letterlijk doorboren. De documentaire laat zien hoe Rios elementen uit het spel in zijn videowerken gebruikt en abstraheert. Het gaat hem niet zozeer om het spel, maar eerder om het geweld en de machtsstrijd uit te drukken. Gekleurde tollen maken daarom plaats voor zwarte en witte, en benadrukken het contrast.
In de video Aqui figureren (in close-up) zwarte en witte tollen van verschillend formaat. Ze draaien om elkaar heen en lijken met elkaar te strijden, agressief en doelgericht. De tollen nemen ook hier een menselijke gedaante aan, zodat je je ermee gaat identificeren. Rios distilleert uit het spel, dat diep verankerd zit in de Latijns-Amerikaanse cultuur, een diepere betekenis. En daarmee confronteert hij mensen met grote kwesties over rassenonderscheid en goed en kwaad.

De dans in combinatie met strijd en de agressiviteit komt ook naar voren in de video Crudo (2008), te zien in de villa op Vijversburg. Een man in wit pak danst gepassioneerd tegen een donkere achtergrond. Aan beide handen heeft hij een stuk rauw vlees hangen, dat hij in het ritme van de dans tegen de grond aan klettert. Blaffende honden om hem heen springen erop af. Maar de danser is niet van zijn stuk te brengen: hij danst door en laat de honden hun gang gaan, ook als ze even later het vlees te pakken hebben en er om gaan vechten. Net als bij de tollen komen bezoekers de danser steeds dichter op de huid te zitten, ook als de man stoïcijns door blijft gaan in zijn gevaarlijke dans en strijd op leven en dood.

Hoe meer werken ik van de Argentijnse kunstenaar zie, hoe meer ik me afvraag waarom zijn werk nog niet eerder te zien is geweest in Nederland. Vooruit dan maar naar Parijs, want gelukkig toont het MEP (Maison Européenne de la Photographie) binnenkort een one man show van Miguel Angel Rios.