Een ouderwetse reinwagon à la l'Orient Express: schaars verlicht, romantisch met in het wit gedekte tafels waarop kleine boeketjes staan.

Geheimzinnig en een tikkeltje angstaanjagend ook. Een coupé gevuld met een schare mensen in witte kleren. Wat is dit? Waar kijken we naar? Een droom van een reis, een reis naar de eeuwigheid?

Met deze beelden had Federico Fellini zijn gedenkwaardige film 8 1/2 (Otto e Mezzo) uit 1963 willen eindigen. De film gaat over de regisseur Guido Anselmi die zijn artistieke crisis en gebrek aan inspiratie tot onderwerp van zíjn film maakt, een film in een film dus. Het is een meesterwerk waarin herinnering, fantasie en realiteit zijn samengebald tot een uitzinnig geheel. Fellini zal deze scène nooit als slotscène gebruiken. Perfectionist als hij is, gaat hij zelfs zover dat hij de betreffende scène vernietigt.

Het Filmmuseum in Amsterdam laat deze mysterieuze beelden uit de as herrijzen in de documentaire De Laatste Scène (L'Ultima Sequenza) van Mario Sesti. Hiernaast laat het museum 170 foto's van de 'making of' 8 1/2 zien. De foto's zijn op verzoek van Fellini gemaakt door de fotograaf Gideon Bachmann. Ook de bovenbeschreven treinscène is onderdeel van de tentoongestelde foto's, die op hun beurt weer een keus zijn uit 3000 snapshots.

De tentoonstelling is als 'making of' aardig gelukt. Op de foto's verschijnen alle grote filmgoden op een rij: Marcello Mastroianni, Anouk Aimée, Claudia Cardinale… en natuurlijk de meester zelf, die streelt, gebaart, lacht, peinst, stimuleert en als een acteur een rol speelt in zijn eigen filmleven. Maar als we het hebben over de kwaliteit en monumentaliteit van de foto's had de selectie scherper gekund: niet vier keer vrijwel dezelfde foto van Fellini in gesprek met Mastroianni bijvoorbeeld.

Dan de documentaire De Laatste Scène. De foto's van Bachmann trekken, opnieuw, in een rustig tempo aan je voorbij; deze keer in een veel ruimere selectie. En dat werkt goed. Ondertussen hoor je Bachmann met Fellini praten over de betekenis van film in zijn leven. De grote meester zegt wijze dingen in het Engels én Italiaans, omdat hij precies duidelijk wil maken waarover hij het heeft. Je snapt meteen waarom Fellini zo Italiaans is! De foto's ondersteunen zijn relaas, ze gaan leven. Hij zegt dat film vrij moet zijn en vertelt hoe dan. Hij probeert onder woorden te brengen wat er gebeurt als 'dat ding' -de film- hem overneemt. Het geeft hem energie, het voedt hem, kleedt hem en 'leeft' hem.

De treinscène komt tot leven door de verhalen van de medewerkers: van filmster tot setdresser, van geluidsman, criticus tot producer. Zij vertellen hoe de coupé er uitzag, welke geluiden ze wilde gebruiken, welke kleding ze droegen en wat de scène voor hen persoonlijk betekend heeft. Maar vooral hoe bijzonder het was en hoe ze het vonden dat Fellini uiteindelijk voor een ander einde koos. Allemaal praten ze met evenveel passie en, als de naam 'Fellini' valt, krijgen ze een twinkeling in hun ogen. Hij heeft hen begeesterd, aangeraakt en betoverd.

Waarom kiest Fellini uiteindelijk niet voor deze beelden als slot van 8 1/2 ? Omdat hij net als de hoofdpersoon uit de film kiest voor het leven. Zoals voor zijn spelers was het ook voor hem nog geen tijd om op de trein te stappen. De definitieve slotscène laat een uitgelaten hoofrolspeler zien die zijn spelers oproept tot een rondedans. Hier wordt duidelijk: ‘‘Het leven is een feest, laten we samen leven!''