Herfstige gevoelens

Aishlinn Bruinja
Toine Klaassen, RISE & FALL, 2008

Als een pamflet prijkt de voorpagina van een krant aan de steunpilaar. Haastig uitgescheurd en met een stukje plakband bevestigd. Op de nieuwsfoto een man, ineengezakt en verslagen. Al zijn ledematen lijken hun veerkracht te hebben verloren. Hij kijkt moedeloos en hopeloos, alsof nooit iets meer hetzelfde zou kunnen zijn. Hij lijkt het einde van de wereld te kunnen zien. Denkt hij aan ons einde? Of zijn eigen? Schoonheid en tragiek gaan vaak hand in hand. De financiële crisis levert bijvoorbeeld mooie beelden op. Zoals deze foto van een geroyeerde beurshandelaar, die – bedoeld of onbedoeld – onderdeel is geworden van een installatie, die nu wordt getoond in het Centrum voor Beeldende Kunst in Apeldoorn.

Rise & Fall is de naam van de expositie waarin het werk van Mathijs Lieshout (1975), Yael Assaf (1976) en Toine Klaassen (1973) samenkomt. Het had de ondertitel van de foto kunnen zijn, maar dat is het niet. Het zijn niet de schommelende beurskoersen waarnaar wordt verwezen, maar de schommeling in de jaargetijden. Rise & Fall gaat over het karakter van de herfst: haar gevoelens van wankele weemoed, de strijd tegen de elementen en de dingen die voorbij gaan. In een hoek van het gebouw is de installatie van de drie nog jonge kunstenaars ingericht. Op een spierwitte wand staan met grote letters hun namen. Deze vorm van aankondiging mag dan nog keurig en een beetje museaal zijn, maar hoe anders is de installatie.

Het werk is een complex geheel: misschien niet zozeer een ruimte, eerder een afgebakend gebied. Mathijs Lieshout heeft met allerlei schijnbaar willekeurige stukken hout een omgeving gecreëerd, die je kunt betreden. Het is een kleine ontdekkingstocht die je vervolgens door de installatie kunt maken, waarbij je over alles heen mag lopen en overal aan mag zitten. Je komt een keur aan spullen tegen: kleden, bladeren, kasten, televisies, eierdozen, kussens, potten, kledingstukken, laarzen, etc. Ergens links is een kleine opening, waarin een spiegel staat en een blouse hangt. Rechts staan televisies op bananendozen, daarachter een kast en een kikker op sterk water. De spullen zijn oud, soms een beetje curieus, alsof er ergens een oude garage is leeggeroofd. Het is typerend voor de associatieve manier van werken van Toine Klaassen: een materiële chaos, die zich laat lezen als een gedicht.

Zonder te weten waar je je nu eigenlijk bevindt, roept de installatie wel gevoelens van herkenning op. Dit zijn de gevoelens van huiselijkheid en geborgenheid. Nu het weer gemener wordt, is het die huiselijkheid die belangrijker wordt. Iedereen trekt zich terug in de eigen, private omgeving. Buiten waait de wereld voorbij. Een gezellige periode, maar voor veel mensen ook een periode van eenzaamheid. Dit onderwerp wordt aangesneden in een ander onderdeel van de installatie, de film Everyone has to overcome his biography, waarmee Yael Assaf de TENT. Academy Awards van dit jaar won. ‘I remember something Duffy told me once, that if I stopped talking from time to time, than things could talk back to me. (…) Maybe this is loneliness that I’m hearing,’ zegt de voice-over. En later een vrouwenstem: ‘One day I started counting. Counting the distance between us. In the beginning it was just a sofa, a little table, a pack of cigarettes and a lighter. But then it was somehow getting more distance. I would have to count houses and trees and streets. Sometimes even cities.’

De ruimte in de installatie waar Assafs film te zien is, ligt vol kleden, kussens en oude tapijten. De nostalgische sfeer, die dat oproept, wordt versterkt door de videobeelden, of andersom. Vaag en schemerig zijn ze vaak, alsof er uit alle macht wordt vastgehouden aan een herinnering. Er spreekt een verlangen uit naar vervlogen tijden, zoals de herfst je doet verlangen naar mooie zomeravonden.

Ondanks al die gevoelens van weemoed, nostalgie en verlangen, is de installatie niet dweperig of van een lusteloze melancholiek. De nieuwsfoto, die ik in de installatie tegenkwam (alsof hij er toevallig hangt, opgepikt en achteloos achtergelaten door een stevige herfstwind), symboliseert een stil protest. Het is een afkeer van de huidige bedrijfscultuur, de kapitalistische maatschappij en de focus op materialisme. Zo zoekt Toine Klaassen in zijn getoonde videowerken naar authenticiteit, naar een cultuur die ‘echter’ is en dichter bij ons staat. De foto hangt er niet vanwege haar beeldende kracht. De installatie herinnert ons er aan, dat de tijd aan alles voorbij gaat. Niet alleen aan de financiële crisis, maar ook aan onszelf…

RISE & FALL
Mathijs Lieshout, Toine Klaassen en Yael Assaf
t/m 23 november 2008

CBK Apeldoorn
ACEC gebouw, Roggestraat 44, Apeldoorn

Film: Yael Assaf, installatie: Toine Klaassen
Yael Assaf, EVERYONE HAS TO OVERCOME HIS OWN BIOGRAPHY, 2008
Toine Klaassen, RISE & FALL, 2008