Nog vorige week schreef ik een klachtenbrief die ik gemakkelijk per e-mail kon versturen, maar geprint in mijn geliefde Helvetica Neue Light veel trefzekerder vond overkomen. Je weet immers nooit hoe het via de digitale snelweg daarginds ontvangen wordt. Toen ik vijftien jaar geleden op mijn eerste Apple-tje overtuigd koos voor Rotis Semi Sans had ik als niet-vormgever nooit gedacht nog na te denken over een ander lettertype. Gaandeweg ben ik inmiddels ‘trouw' geweest aan ondermeer Gill Sans en Tahoma, heb ik Courier en Baskerville geprobeerd en voor een mooie koptekst Square721 BT op internet gevonden. En die zoektocht kwam niet zelden voort uit ergernis over het vaak standaard gebruikte Arial. Toeval? Persoonlijk heb ik nooit persé iets tegen Microsoft gehad. Mijn neutraliteit sust mijn geweten.

Vrijdagavond 22 juni vertoonde de Amsterdamse bioscoop Kriterion de documentaire Helvetica van Gary Hustwit over het gelijknamige lettertype. Na nog dezelfde middag te hebben gebeld om op de reservelijst te komen voor één van de twee uitverkochte Nederlandse première-voorstellingen, kon ik naar de late screening. Het beloofde een onderhoudende avond te worden, georganiseerd door MyLittleUnderground a.k.a. Femke Dekker, ondersteund door de bekende Amsterdamse vormgevers Experimental Jetset, met een poster-expositie door Rietveld studenten en talkshowparticipatie door ondermeer grafisch-vormgevingsgoeroe Wim Crouwel en regisseur Gary Hustwit. Ik kwam binnenvallen op een event dat al goed op gang was en liet me niet weerhouden door het idee dat alleen de insiders van de grafische wereld appeleren aan het ‘Helvetica-gevoel'. Want zoals Gary Hustwit zegt: miljoenen mensen zien en gebruiken dagelijks Helvetica.

Helvetica viert dit jaar haar vijftigjarig bestaan en de filmavond is dan ook een ode aan dit bekende schreefloze lettertype. Door Max Miedinger in 1957 ontworpen voor de Zwitserse Haas'sche Schriftgießerei, onderging het oorspronkelijke Neue Haase Grotesk een naamsverandering omwille van marketingoverwegingen. Geheel in de lijn van het vooruitgangsdenken van het toen heersende modernisme werd gebroken met de traditie van het vooroorlogse erfgoed. Het nieuwe lettertype wilde afstand doen van de geografische en historische begrenzing van de identiteit, zij het niet rigoreus, want het font is afgeleid van Akzidenz Grotesk en de benaming Helvetica is bovendien een vervoeging van de Latijnse naam voor Zwitserland. Hoe dan ook blijkt de naamsverandering een goede keuze te zijn geweest; Helvetica wordt nog steeds veelvuldig en wereldwijd gebruikt. Volgens kenners is er geen lettertype dat zo perfect beantwoordt aan de nog immer geprezen modernistische eigenschappen functionaliteit, helderheid en neutraliteit. De kracht van Helvetica is om zichtbaar te zijn en tegelijk ‘onzichtbaar' op te gaan in de dagelijkse omgeving.

De film Helvetica is gemaakt uit pure passie voor het lettertype en toont duidelijk dat Gary Hustwit de kennis heeft om dit over te brengen naar het publiek. De documentaire opent met beelden van een ambachtelijk staaltje handmatig letterzetten van het woord Helvetica. Je ruikt bijna het lood en inkt op papier: prachtig sentiment. Vloeiend leidt de film het publiek vervolgens naar z'n doel; een volmondige erkenning van een onomstotelijk feit: Helvetica is overal, je kan er niet omheen. We kunnen niet zonder. Na de veelvuldige bewondering door grafische grootheden zoals modernisme-liefhebber Wim Crouwel, ontwerper van de New Yorkse metrobewegwijzering Massimo Vignelli, de kritische typomaniak Erik Spiekermann en vele andere persoonlijkheden in combinatie met beelden van bekende en minder bekende uitingen, zal iedereen moeten toegeven te zijn omgeven door een lettertype dat onmisbaar is voor onze visuele orientatie in de publieke omgeving.

De consensus daarover legitimeert haast de evocatief propagandistische toon die de film aanslaat. Zelfs vormgevers met artistieke of ethische bezwaren bieden weinig relativering. Hoewel de film onafhankelijk is gemaakt, kan ik het niet helpen om halverwege door de beperkte editing, de toenemend dwepende achtergrondmuziek en de sequentie van de clips met geïnterviewden, de indruk te krijgen een corporate product te aanschouwen. Enige verdieping over de mogelijke invloed van externe ontwikkelingen, in het bijzonder de marktstrategie van de concurrent (Microsofts gelijkende Arial), mist echter. En de film komt niet aan meer toe dan het slechts benoemen van de intrede van de computer en de gevolgen daarvan in de grafische industrie. De vervanging van letterzetten door desk top publishing heeft toch ook een behoorlijke invloed gehad op de toepassing van lettertypes. Historische beelden uit zowel het mechanische als digitale tijdperk zouden de film dan ook niet hebben misstaan. De regisseur koos voor een actuelere invalshoek, maar ik vraag me toch af of een clip waarin Freitag-tassen die voor de gelegenheid worden gefabriseerd met de tekst Helvetica, niet kon worden vervangen.

Feit blijft dat de film staat als een monument voor de verdiensten van Helvetica. Het lettertype is geslaagd in universele en tijdloze toepasbaarheid en verdient minimaal zo'n kadootje. Als dit lettertype al op een sokkel stond bij professionele gebruikers – volgens de toegewijde Neville Brody moet Helvetica gezien worden als een club met membership – dan bevestigt de film dit voor iedereen die het nog niet wist. En iedereen die nog overtuigd wil worden krijgt de kans om de film te zien in Nederland, hoogstwaarschijnlijk wederom in Kriterion in juli van dit jaar. Ook belooft het vertoningsschema op de eigen site van de film nog een vertoning in Rotterdam. Zeer de moeite waard om dit in de gaten te houden, al was het alleen al om te delen in de ‘Helvetica-euforie' en daarna Neerlands stedelijke omgevingen plaatselijk te betrappen op Helvetica toepassingen. Join the club.