Geheimen blootleggen

Rosan Dekker
Alicia Framis, ROOM FOR FORBIDDEN BOOKS (2014). Foto door Michel Claus. Courtesy Annet Gelink Gallery, Amsterdam.

Aan de Amsterdamse Laurierstraat is deze winter de expositie Forbidden Rooms te bezoeken. Vanuit verschillende invalshoeken belicht de Spaanse kunstenaar Alicia Framis de werking van censuur en geheimhouding. Er zijn schetsen en plattegronden, boeken en tekeningen, maar de meeste indruk maken Framis’ installaties.

In het werk Room for Forbidden Books (2014) biedt Framis een podium aan boeken die eens verboden waren. Bezoekers van de tentoonstelling worden uitgenodigd om een kleine kamer te betreden, een installatie die van buiten doet denken aan een houten transportkist. Langs de wanden van de ruimte staan tientallen boeken met zwarte stofomslag, van Nabokovs Lolita tot Marx’ The Communist Manifesto en van Alice’s Adventures in Wonderland tot het dagboek van Anne Frank. Op de kaften staan korte teksten die uitleggen waarom en wanneer de censuur plaatsvond. Boeken die verboden werden vanwege religieuze of politieke motieven, omdat ze schunnig waren of racistisch, of omdat ze – een bijzondere – dieren portretteerden die in mensentaal konden praten.

Framis nodigt de bezoeker uit om ongehoorzaam te zijn. Ze speelt met de notie van censuur en maakt het haast gezellig: het werk moet betreden worden zonder schoenen en de zachte vloer, kussens en leeslampjes maken het een intieme ruimte. Je zou hier best een paar uur rustig lezend door kunnen brengen. De bonte verzameling boeken geeft op bijzondere wijze inzicht in de geschiedenis van de censuur en sluit tegelijkertijd aan bij de actualiteit – denk aan de ophef die onlangs nog ontstond toen een Amsterdamse galeriehouder antiquarische exemplaren van Mein Kampf verkocht.

Toch zijn er ook wat schoonheidssfoutjes. The Tale of Peter Rabbit is naar mijn weten nooit verboden geweest en hierover kan ik ook geen betrouwbare informatie vinden. De tekst op de wikkel is letterlijk overgenomen van het internet. Jammer, omdat juist dit boek in de persaankondiging wordt genoemd en het verbod ervan danig tot de verbeelding spreekt. Het maakt dat ik de andere boeken toch wat achterdochtig bekijk. De teksten op de omslagen zijn soms gecentreerd, dan weer links uitgelijnd. Ook de hier en daar ontbrekende leestekens en kromme afbrekingen zijn jammer. Gezever misschien, maar in een werk waarin taal zo’n grote rol speelt, vind ik zulke slordigheden storend.

Dat geldt niet voor Framis’ prachtig uitgevoerde Confessional Room (2014). Midden in de galerieruimte staat een transparante biechtstoel, opgebouwd uit plexiglas. Een priester wacht geduldig op iemand die bij hem wil komen biechten. Hij leest zachtjes prevelend passages uit de Bijbel. Als bezoeker ben je welkom om naar binnen te stappen en je zonden uit de doeken te doen, maar ik betwijfel of er veel animo voor is. Het absurdistische werk geeft je een gevoel van onbehagen, alsof je kijkt naar iets dat je eigenlijk niet hoort te zien, naar iemand die je niet zou mogen storen. Je geheimen opbiechten in deze openbaarheid, omringd door nieuwsgierige blikken, dat schuurt toch een beetje.

Soms is het idee van een verbod spannender dan het verbodene zelf. Het dagboek van Anne Frank, ooit gecensureerd vanwege enkele seksuele passages, is eerder kuis dan expliciet te noemen. De geestelijke in het biechthok, normaal gesproken een anoniem klankbord verborgen achter een rooster of gordijn, blijkt urenlang de Bijbel te lezen. Niet zo mysterieus eigenlijk. Framis’ werk breekt met de fantasie en ontnuchtert de angst. En dan blijkt de priester een gewone man met gepoetste schoenen, die zo nu en dan een koffiepauze heeft.

Alicia Framis, CONFESSIONAL ROOM (2014). Foto: Michel Claus. Courtesy Annet Gelink Gallery, Amsterdam.