Op een beurs voor hedendaagse kunst verwacht je niet snel met schilderijen of sculpturen van oude meesters te worden geconfronteerd. Daarvoor is de TEFAF in Maastricht ongetwijfeld een betere bestemming. Het blijkt echter een onverwacht genoegen om een blik te werpen op werken die de eeuwen hebben overleefd temidden van een veelheid aan kunstwerken die de geschiedenis gevoeglijk zal vergeten.
De oude meesterwerken zijn niet fysiek aanwezig, maar worden bij Wilfried Lentz getoond in een fotoserie getiteld After Image van de Zweedse kunstenaar Matts Leiderstam (1956). Het zijn foto’s van opengeslagen tentoonstellingscatalogi of kunstboeken met reproducties van historische schilderijen en sculpturen. Op elke foto zie je één of meerdere handen met vergrootglazen de aandacht richten op specifieke gedeeltes van de reproducties. In eerste instantie is het onduidelijk waarom er eigenlijk wordt ingezoomd op deze gedeeltes. Wanneer je echter wat langer door het vergrootglas blijft turen, isoleren de getoonde fragmenten zich van het werk waar ze deel van uitmaken. Ze gaan een eigen leven leiden en vertellen een heel ander verhaal dan het oorspronkelijke werk. Tot je eigen verbazing lijkt een drakenstaart in een schilderij van Jan Steen zich om te vormen tot een enorme fallus, een vulkaan in het werk van Michael Wutky tot een vurige vulva. Zelfs in de plooi van het gewaad van de Heilige Theresia van Bernini’s beroemde sculptuur lijkt een vaginale opening te worden gesuggereerd.
Het eerste wat je als toeschouwer denkt is dat het aan je eigen dirty mind zal liggen; dat je door onze overgeseksualiseerde maatschappij zodanig bent geprogrammeerd dat je overal iets seksueels meent te ontwaren. Deze notie wordt mede in de hand gewerkt door de wetenschappelijke, bijna documentaire manier waarop het werk wordt gepresenteerd. De foto’s lijken afkomstig uit een archief en te dienen als ondersteuningsmateriaal voor een academische these, niet als voeding voor puberale onderbroekenlol. Leiderstam is per slot van rekening gepromoveerd in de kunsten en beweegt zich in het veld van het de laatste jaren zo veelbesproken artistic research. Voor hem betekent artistic research zowel het reeds bestaande opnieuw verkennen, als geheel opnieuw beginnen, het openen van een nieuw veld. Wanneer er puur sprake zou zijn van een wetenschappelijk onderzoek zou de esthetisering in de After Image serie kunnen ontbreken, maar deze is wel degelijk te bespeuren in de verschillende gekleurde ondergronden waar de boeken in de foto’s op rusten. Deze zijn zorgvuldig gekozen om aan te sluiten bij de kleuren van de onder de loep genomen kunstwerken.
Leiderstam laat je dingen zien die door de conventionele kunstgeschiedenis als oninteressant of irrelevant worden beschouwd en creëert hiertoe werken die de toeschouwer zelf aanzetten om op onderzoek uit te gaan. Hiermee verandert hij op slag de blik en daarmee de relatie die de toeschouwer met de gereproduceerde werken heeft. Hij brengt visuele weerhaakjes aan waardoor de werken memorabeler worden dan ze op zichzelf al zijn; ze krijgen nieuw leven ingeblazen. Wanneer ik nu in Rome de in katzwijm liggende Theresia bezoek zullen mijn ogen richting haar rechterschouder glijden en zal ik mij afvragen of Bernini die plooi van haar gewaad daar bewust zo heeft vormgegeven of dat ik mij laat verleiden door Leiderstams erotische interpretatievermogen.
