Mijn vriendin verkleedde zich en ik maakte foto’s. Soms was het andersom, maar zij durfde schaamtelozer te poseren en ik was beter achter de camera. Op sommige foto’s had ze gewoon een wijd T-shirt aan en maakte ze een gekke sprong, op andere foto’s lag ik in een kort rokje in semiverleidelijke pose op de motorkap van mijn moeders auto.
‘Vroeger speelden meisjes met poppen,’ stelt kunstenaar Kay Schuttel in R.E.L., het eigenzinnige kunstprogramma van de AVRO. ‘Nu maken ze foto’s van zichzelf.’ Het is me niet helemaal duidelijk wat Schuttel precies met ‘vroeger’ en ‘nu’ bedoelt, maar ik vermoed dat ze de geschiedenis probeert te verdelen in twee periodes; voor en na de zogeheten pornoficatie van de samenleving. Toch voltrok ook mijn puberteit zich voor de camera. Die kiekjes, inmiddels alweer twintig jaar oud, werden analoog geschoten en belandden niet op Hyves maar werden in de aula van onze basisschool geëxposeerd. Wie wilde, mocht nabestellen.
Voor het videowerk Pose (2011) vroeg Schuttel meisjes van elf om een portret van zichzelf te maken. Ze filmde de pubers terwijl deze naar de pose zoeken waarin ze zichzelf het liefste zien. ‘Mijn God,’ zegt R.E.L.-presentator Michiel Romeyn terwijl hij de beelden bekijkt. Hij voelt zich een ‘vieze man’, een voyeur van grootogige pubermeisjes die hem al draaiend en wiegend recht in de ogen kijken.
Maar het werk van Schuttel is bedrog. De meisjes kijken niet naar Romeyn, ze zijn niet aan het verleiden. Ze kijken ook helemaal niet in de lens, maar in een spiegel. Wat we hier zien is een privéspel, een zoektocht naar identiteit op de drempel van ontluikende seksualiteit. Schuttel is hier de viespeuk. Door de meisjes een publiek te geven, maakt zij er een peepshow van. Zij is degene die het de context van seks geeft.
‘Vroeger speelden meisjes met poppen.’ Zelf zie ik geen wezenlijk verschil tussen het optutten van een pop en het poseren voor een spiegel: in beide gevallen probeert een meisje uit hoe het is om vrouw te zijn. Met Pose suggereert Schuttel dat een op seks gerichte maatschappij meisjes aanleert hoe ze mannen dienen te behagen. Een makkelijke, sensatiebeluste aanname die ik in het werk niet bewezen zie. Toch maakt ze wel degelijk een punt wat betreft de tegenwoordig alom aanwezige sociale media.
Dwalend door de krochten van Facebook stuit ik op de foto’s van Ruth, een Vlaams meisje dat niet ouder is dan dertien. Ruth is bevriend met een van mijn Facebookvrienden en ze heeft haar digitale fotoalbum niet afgeschermd, zodat ik eindeloos door de kiekjes van haar en haar vrienden kan bladeren. Ruths foto’s zijn niet anders dan die ik zelf ooit maakte: ook zij poseert met haar heup gedraaid, het hoofd schuin, een hand in haar zij. Het grootste verschil is dat het handjevol toeschouwers van mijn kiekjes heeft plaatsgemaakt voor een potentieel miljoenenpubliek. Realiseert Ruth zich dat wel? Misschien wel. Misschien maakt dat zelfs deel uit van de kick. Maar denkt Ruth daar over twintig jaar nog steeds zo over? Dat betwijfel ik.
De uitzending van R.E.L. is hier terug te bekijken.
